ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË

Transcription

1 Ë É Ý сайтын Хэрэглэгийн бvртгэлд бvртгvvлснээр цахим хаягаар тогтмол авч болно. Monstat ezstat Лавлах утас Vндэсний Статистикийн хорооны НОМЫН САН Статистик мэдээлэл Онлайн лавлах мессенжер 8:30-17:30 ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÌÝÄÝÝËÝË ÒªÐÈÉÍ ÉË ÈËÃÝÝÃ Õ ÍÄ ÑÓÐÒÀË ÀÂËÈÃÀ Ã É ÍÝÝËÒÒÝÉ Õ ÐÃÝÍÝ

2

3 ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÄÝÑÍÈÉ ÑÒÀÒÈÑÒÈÊÈÉÍ ÕÎÐÎÎ ÌÎÍÃÎË ÓËÑÛÍ ÍÈÉÃÝÌ, ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÁÀÉÄÀË 12 ñàð 2015 Óëààíáààòàð õîò

4 ГАРЧИГ Ерөнхий тэмдэглэл...3 Аргачлалын тайлбар...4 Товч танилцуулга...10 Үндсэн үзүүлэлтүүд...32 I. Õ í àì...33 II. Хөдөлмөр...35 III. Нийгмийн çàðèì ç ëýëò ä...40 IV. Нийгмийн даатгал, халамж...43 V. Áîëîâñðîë...45 VI. Эрүүл мэнд...51 VII. Байгаль орчин...55 VIII. Гэмт хэрэг...59 IX. Мөнгө, зээл, үнэт цаасны зах зээл...63 X. Улсын нэгдсэн төсөв...70 XI. Ãàäààä õóäàëäàà...75 XII. Үнэ...86 XIII. Áèçíåñ ðåãèñòðèéí ñàí XVI. պ人 àæ àõóé XV. Аж үйлдвэр XVI. Èõ áàðèëãà XVII. Тээвэр, õîëáîî XVIII. Àÿëàë æóóë ëàë Хавсралт...149

5 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Ерөнхий тэмдэглэл I. Товчилсон тэмдэглэгээ: АР Архангай БӨ Баян-Өлгий БХ Баянхонгор БУ Булган ГО Говь-Алтай ДО Дорноговь ДД Дорнод ДУ Дундговь ЗА Завхан ӨВ Өвөрхангай ӨМ Өмнөговь СҮ Сүхбаатар СЭ Сэлэнгэ ТӨ Төв УВ Увс ХО Ховд ХӨ Хөвсгөл ХЭ Хэнтий ДА Дархан-Уул УБ Улаанбаатар ОР Орхон ГС Говьсүмбэр II. Саруудыг ром тоогоор тэмдэглэв (I, II, III, IV, V... г.м) Тухайн сарыг оруулсан жилийн эхнээс өсөн нэмэгдэх дүнг харуулахдаа I-IV, I-XI зэргээр илэрхийлэв. III. Дараах тэмдэглэлийг ашиглав:... мэдээлэл байхгүй 0.0 маш бага тоо - гүйцэтгэл байхгүй. Үүнээс гэдгийг харуулах бөгөөд зарим тохиолдолд тухайн үзүүлэлтийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн нийлбэр нэгдсэн дүнтэй тэнцэхгүй байж болно. IV. Орон дэвшүүлэлтээс хамаарч зарим үзүүлэлтийн нийлбэр нь дүнтэйгээ, бүтцийг хувиар илэрхийлэхэд 100 хувиас бага зэрэг зөрүүтэй байж болно. 5

6 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü 6 Аргачлалын тайлбар Хөдөлмөр Эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам (ажиллах хүч)-д тухайн цаг хугацаанд бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ үзүүлэхэд ажиллах хүчээ нийлүүлж байгаа ажиллагч, нийлүүлэхэд бэлэн байгаа ажилгүй иргэдийг хамруулна. Ажиллагч гэж цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл ажиллагаанд оролцож, хөдөлмөр эрхлэлтийн аль нэг хэв шинж (статус)-д хамрагдаж буй иргэнийг ойлгоно. Цалин хөлс, орлого олох зорилгоор эдийн засгийн үйл ажиллагаанд сүүлийн долоо хоногт нэгээс дээш цагаар оролцсон иргэнийг ажиллагчдад хамруулна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдэд Монгол Улсын хуулиар зөвшөөрөгдсөн хөдөлмөрлөх насны, хөдөлмөр эрхлэх чадвартай, цалин хөлстэй ажил болон хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэггүй, тухайн үед ажиллахад бэлэн, цалин хөлстэй ажил идэвхтэй хайж байгаа хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэс, хөдөлмөрийн төв бирж, хөдөлмөрийн хувийн биржид бүртгүүлсэн ажилгүй иргэдийг хамруулна. Аж үйлдвэрийн салбарын хөдөлмөрийн бүтээмжийг 2005 оны зэрэгцүүлэх үнээр тооцохдоо зэрэгцүүлэх үнээрх нийт үйлдвэрлэлийн хэмжээг ажиллагчдын дундаж тоонд хуваана. Тайлант хугацаанд олгосон цалин, түүнтэй адилтгах орлогын нийт хэмжээг ажиллагчдын дундаж тоонд хувааж, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажиллагчдын сарын дундаж цалинг тооцно. Цалин, түүнтэй адилтгах орлогод үндсэн цалин, нэмэгдэл хөлс,шагнал урамшуулал, цалинтай адилтгах бусад орлогыг оруулна. Нийгмийн даатгал, халамж Нийгмийн даатгал нь иргэн болон төр, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас зохих журмын дагуу шимтгэл төлж, нийгмийн даатгалын сан бүрдүүлэх, даатгуулагч өндөр наслах, хөдөлмөрийн чадвараа алдах, өвчлөх, ажилгүй болоход өөрт нь, тэрчлэн даатгуулагч нас барахад түүний асрамжид байсан хүмүүст хууль тогтоомжид заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр өгөх агуулга бүхий нийгэм, эдийн засгийн арга хэмжээ юм. Тэтгэврийн, тэтгэмжийн, эрүүл мэндийн, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний, ажилгүйдлийн даатгал гэсэн төрлөөс нийгмийн даатгал бүрдэнэ. Нийгмийн даатгалын сан нь ажил олгогч, даатгуулагчийн хөдөлмөрийн хөлс, түүнтэй адилтгах орлогоос тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр, үйлчилгээнд зарцуулах болон нийгмийн даатгалын үйл ажиллагааны зардлыг нөхөх зорилгоор төлсөн шимтгэлийн орлого, бусад эх үүсвэрээс бүрдэнэ. Нийгмийн даатгалын тухай хууль болон гэрээний үндсэн дээр нийгмийн даатгалын санд нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж даатгуулсан, нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр авах эрх бүхий этгээдийг даатгуулагчаар тооцно. Тэтгэвэр нь даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь, хөгжлийн бэрхшээлтэй болоход хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, эсхүл өндөр насны тэтгэвэр авах насанд хүртэл, нас барахад нь түүний гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд /хүүхэд 16 нас, сургуульд суралцаж байгаа бол 19 нас хүртэл /-ийн нийгмийн баталгааг хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас олгох мөнгөн хөрөнгө байна. Тэтгэмж нь хөдөлмөрийн чадвараа түр алдах,жирэмслэх, амаржих, нас барах тохиолдолд даатгуулагчид нийгмийн даатгалын сангаас нэг удаа олгох мөнгөн хөрөнгө байна. Нийгмийн халамжийн дэмжлэг туслалцаа шаардлагатай хүнд хуульд заасан тэтгэвэр, нөхцөлт мөнгөн тэтгэмж олгох, олон нийтийн оролцоонд түшиглэсэн халамжийн болон төрөлжсөн асрамжийн үйлчилгээ үзүүлэх үйл ажиллагааг нийгмийн халамж гэнэ. Эрүүл мэнд Жирэмслэлтийн хугацаанаас хамаарахгүйгээр ердийн төрөлтөөр эсвэл мэс ажилбараар ургийг умайнаас гарган авсны дараа нярай амьсгалж байсан, эсвэл амьдын бусад ямар нэгэн шинж тэмдэг, өөрөөр хэлбэл, зүрхний цохилт, хүйний судасны лугшилт, булчингийн тодорхой хөдөлгөөн илэрч байвал хүй эсвэл эхэсийг салгасан эсэхийг харгалзахгүйгээр амьд төрөлтөд тооцно. Амьд төрсөн 1000 хүүхдэд ногдох нялхсын эндэгдлийг тодорхойлохдоо тухайн хугацаанд 1 хүртэлх насандаа эндсэн хүүхдийн тоог амьд төрсөн хүүхдийн тоонд харьцуулна.

7 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Амьд төрсөн 1000 хүүхдэд ногдох хүүхдийн эндэгдлийг тооцохдоо тухайн хугацаанд 5 хүртэлх насандаа эндсэн хүүхдийн тоог амьд төрсөн хүүхдийн тоонд хуваана. Эндсэн эхийн тоонд жирэмсний хугацаанд болон төрөх үедээ эсвэл төрснөөс хойш 42 хоногийн дотор жирэмслэлтийн байрлал, үргэлжилсэн хугацаанаас үл хамааран жирэмслэлт, төрөлт болон түүнийг удирдахтай холбоо бүхий шалтгаанаар эндсэн эхийг хамааруулна. Халдварт өвчний өвчлөлийн хүнд ногдох түвшинг тооцохдоо тайлант хугацаанд амбулаторийн үзлэгээр шинээр бүртгэгдсэн нийт халдварт өвчний тохиолдлын тоог тухайн хугацааны хүн амын тоонд харьцуулна. Байгаль орчин Агаарын бохирдол гэж агаар мандалд нэг буюу хэд хэдэн химийн бодис дагнасан буюу хавсарсан байдлаар хүн, амьтан, ургамлын аймгийн амьдрал, ахуйн нөхцөл, үйл ажиллагаанд сөрөг нөлөөлөл үзүүлж, стандартаар тогтоосон хүлцэх хэм хэмжээнээс давсан агаар дахь бохирдуулах бодис тодорхой хугацаагаар байхыг ойлгоно. Хүлцэх агууламж гэж хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх агаар дахь химийн бохирдуулагчийн зөвшөөрөгдөх хэмжээг ойлгоно. Зөвшөөрөгдөх түвшин гэж хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөө үзүүлэхгүй байх агаар дахь физикийн бохирдуулагчийн зөвшөөрөгдөх түвшинг ойлгоно. Аюулт үзэгдэл, осол Гамшиг гэж аюулт үзэгдэл, техникийн холбогдолтой осол, алан хядах ажиллагаа, дэлбэрэлтийн улмаас олон хүний эрүүл мэнд, амь нас хохирох, мал, амьтан олноор хорогдох, эд хөрөнгө, хүрээлэн байгаа орчинд улс, орон нутгийн дотоод нөөц боломжоос давсан хохирол учрахыг хэлнэ. Аюулт үзэгдэл гэж хүчтэй цасан болон шороон шуурга, ган, зуд, үер, газар хөдлөлт, цөлжилт болох, гал түймэр, хүн, мал, амьтны болон ургамлын гоц халдварт өвчин гарах, хортон мэрэгчид тархах зэргийг хамруулан ойлгоно. Техникийн холбогдолтой осол гэж үйлдвэрлэл, технологийн горим зөрчигдсөнөөс тоног төхөөрөмж, барилга,байгууламж, шугам, сүлжээ эвдрэх, тээврийн хэрэгсэл осолдох сүйрэх, цацраг идэвхт болон химийн хорт бодис алдагдах зэргийг хамруулан ойлгоно. Гэмт хэрэг Эрүүгийн хариуцлага хүлээлгэхээр Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд заасан, нийгэмд аюултай, гэм буруутай үйлдэл, эс үйлдэхүйг гэмт хэрэг гэнэ. Гэмт хэргийн нийгмийн шинж чанар, аюулын хэр хэмжээ, оногдуулж болох ялын хүнд, хөнгөнийг харгалзан гэмт хэргийг хөнгөн, хүндэвтэр, хүнд, онц хүнд гэж ангилна. Гэмт хэргийн тоог Монгол Улсын Эрүүгийн хуульд заасны дагуу гэмт хэргийн төрлөөр нэгтгэн гаргаж байна. Тухайлбал: - Хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг; - Хүүхэд, гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг; - Өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг; - Үндэсний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг; - Нийгмийн аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг; - Хүн амын эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг; - Тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөний аюулгүй байдал, ашиглалтын журмын эсрэг гэмт хэрэг; - Шүүн таслах ажиллагааны эсрэг гэмт хэрэг; - Байгаль хамгаалах журмын эсрэг гэмт хэрэг; - Бусад гэмт хэрэг. 18 ба түүнээс дээш насны хүнд ногдох бүртгэгдсэн гэмт хэргийн тоог тодорхойлохдоо нийт бүртгэгдсэн гэмт хэргийн тоог 18 ба түүнээс дээш насны хүн амын дундаж тоонд харьцуулна. Дор дурьдсан этгээдэд хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч эрүүгийн хэрэг үүсгэж, үндэслэл бүхий тогтоол гаргасан бол сэжигтнээр тооцно. Үүнд: - Уг этгээдийг гэмт хэрэг үйлдэж байх үед буюу үйлдсэн дор нь барьсан; - Гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдийг хохирогч буюу харсан хүн шууд заасан; - Уг этгээдийн бие, хувцас, эд зүйл, орон байранд гэмт хэргийн ул мөр тодорхой илэрч олдсон; - Уг этгээд хэргээ илчлэн ирсэн; - Гэмт хэрэгт сэрдэгдэх үндэслэл бүхий 7

8 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü бусад баримт байгаа бол. Хэрэг бүртгэгч, мөрдөн байцаагч тогтоол үйлдэж, ял сонсгосон этгээдийг яллагдагчаар тооцно. 8 Мөнгө, банк, даатгал Гүйлгээнд гаргасан бэлэн мөнгийг банкнаас гадуурх мөнгө болон банкны касс дахь бэлэн мөнгөний нийлбэрээр тооцно. Бага мөнгө /М1/-ийг банкнаас гадуурх мөнгө болон төгрөгийн харилцах дансан дахь мөнгөний нийлбэрээр тодорхойлно. Банкнаас гадуурх мөнгийг тооцохдоо Төв банкнаас гүйлгээнд гаргасан цаасан болон зоосон мөнгөнөөс банкуудын эзэмшиж буй цаасан болон зоосон мөнгийг хасна. Төгрөгийн харилцах дансан дахь мөнгийг иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төгрөгийн харилцах дансны үлдэгдлийн нийлбэрээр тооцно. Бараг мөнгийг төгрөгийн болон гадаад валютын хадгаламж, валютын харилцах, цэвэршүүлсэн алтны харилцах, хадгаламжийн сертификатын нийлбэрээр тодорхойлно. Төгрөг болон валютын хадгаламжийг иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын төгрөг, валютын хадгаламжийн үлдэгдлийн нийлбэрээр тооцно. Валютын харилцахыг иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын валютын харилцах дансны үлдэгдлийн нийлбэрээр тооцно. Мөнгөний нийлүүлэлтэд зөвхөн цэвэршүүлсэн алтны харилцах дансны үлдэгдэл хамрагдах бөгөөд бусад үнэт металлын харилцах дансны үлдэгдлийг хамруулахгүй. Хадгаламжийн сертификатыг арилжааны банкнаас гаргасан иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзэмшиж буй хадгаламжийн сертификатаар тооцно. Мөнгөний нийлүүлэлт /М2/-ийг банкнаас гадуурх мөнгө, төгрөгийн болон валютын харилцах, хадгаламж, цэвэршүүлсэн алтны харилцах, хадгаламжийн сертификатын нийлбэрээр тооцно. Өөрөөр хэлбэл, бага мөнгө болон бараг мөнгөний нийлбэрээр тодорхойлно. Нөөц мөнгө /M0/-ийг банкны касст байгаа бэлэн мөнгө, банкнаас гадуурх мөнгө болон Монголбанк дахь банкуудын төгрөг, валютын харилцах, валютын хадгаламжийн нийлбэрээр тодорхойлно. Хэвийн зээл гэж төлөвлөгдсөн хугацаанд байгаа зээл, түүний хүүг ойлгоно. Хугацаа хэтэрсэн зээлийг зээл, хүүгийн хугацаа 90 хүртэл хоног хэтэрсэн зээлээр тодорхойлогдоно. Чанаргүй зээлийг хэвийн бус, эргэлзээтэй, муу зээл буюу зээл, хүүгийн хугацаа 91-ээс дээш хоног хэтэрсэн зээлээр тооцож гаргана. Гадаад валютын албан нөөцөд Монголбанкны эзэмшилд байгаа, захиран зарцуулахад бэлэн, чөлөөтэй хөрвөдөг гадаад валют хамрагдана. Yнэт цаас гэж Засгийн газар болон бусад эрх бүхий этгээдээс гаргасан өрийн бичиг /бонд/, компаний бүх төрлийн хувьцаа, компаний гаргасан, эсхүл гаргахаар санал болгож буй хувьцааг худалдах, худалдан авах эрхийн бичиг (опцион), хөрөнгө оруулалтын сангийн хувьцаа, түүнчлэн Санхүүгийн зохицуулах хорооноос Үнэт цаасны зах зээлийн тухай Монгол Улсын хуульд нийцүүлэн үнэт цаас гэж тодорхойлсон баримтыг; Өрийн бичиг (бонд) гэж тодорхой хугацааны дараа үндсэн төлбөр болон хүүг мөнгөн, эсхүл тодорхой эд хөрөнгө, эд хөрөнгийн эрхийн хэлбэрээр эргүүлэн төлөх үүргийг гэрчилсэн үнэт цаасыг; Хувьцаа гэж компанид хөрөнгө оруулж, түүнийг үндэслэн хувь нийлүүлэгчдийн хуралд оролцож санал өгөх, ногдол ашиг авах, компанийг татан буулгасны дараа үлдсэн эд хөрөнгийг худалдан борлуулснаас олсон орлогоос хувь хүртэх болон хуулиар тогтоосон бусад эрхийг гэрчилсэн үнэт цаасыг; Брокерийн үйл ажиллагаа гэж үнэт цаасны зах зээлд бусдын нэрийн өмнөөс үнэт цаасыг зуучлан худалдах, худалдан авах ажиллагааг; Дилерийн үйл ажиллагаа гэж үнэт цаасны зах зээлд ашиг олох зорилгоор үнэт цаасыг өөрийн хөрөнгөөр худалдан авах, худалдах, арилжих ажиллагааг; Хэлцэл гэж үнэт цаасыг худалдах захиалгын үнийн саналыг худалдан авах иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага зөвшөөрснөөр үнэт цаас арилжаалахыг; Бүртгэлтэй компаний тоо гэж Монголын хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, хувьцааны арилжааг идэвхтэй хийдэг хувьцаат компаний тоог ойлгоно. Зах зээлийн үнэлгээг Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй хувьцаат компаний нийтэд гаргасан үнэт цаасны тоо, тухайн өдрийн үнэт цаасны арилжааны хаалтын ханшны үржвэрээр тодорхойлно.

9 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü ТОП -20 индекс нь үнэт цаасны үнийн ерөнхий өөрчлөлтийг илэрхийлэх бөгөөд Хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй хувьцаат компаниудын үнэт цаасны зах зээлийн үнэлгээ, үнэт цаасны өсөлт, бууралтаар үнэт цаасны зах зээлийн ерөнхий чиг хандлагыг тодорхойлно. Индексийг дараахь томьёогоор тооцно. - Тухайн өдрийн индекс - Тухайн өдрийн зах зээлийн үнэлгээ - Зах зээлийн суурь үнэлгээ Төрийн санхүү Монгол Улсын нэгдсэн төсөв нь улсын төсөв, орон нутгийн төсөв, хүний хөгжил сангийн төсөв болон нийгмийн даатгалын сангийн төсвөөс бүрдэнэ. Улсын Их Хурал (УИХ)-аас батлан Засгийн газар бүрдүүлж зарцуулах төсөв нь улсын төсөв, Иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлаас батлан аймаг, нийслэл, сум, дүүргийн Засаг дарга бүрдүүлж зарцуулах төсөв нь орон нутгийн төсөв байна. Төсвийн орлого нь тогтворжуулалтын сангийн болон тэнцвэржүүлсэн орлогоос бүрдэнэ. Тэнцвэржүүлсэн орлого нь урсгал орлого, хөрөнгийн орлого, тусламжийн орлогоос бүрдэнэ. Татварын болон татварын бус орлогоос урсгал орлого бүрдэнэ. Татварын орлогод орлогын албан татвар, нийгмийн даатгалын шимтгэл, хураамж, өмчийн татвар, дотоодын бараа, үйлчилгээний татвар, гадаад худалдааны татварын орлого болон бусад татвар орно. Төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжийн төрийн өмчид ногдох хувьцааны ногдол ашиг, хүү, торгуулийн орлого, түрээсийн орлого, төсөвт газрын өөрийн орлого болон татварын бус бусад орлогоос татварын бус орлого бүрдэнэ. Төсвийн зарлагыг урсгал зардал, хөрөнгийн зардал, цэвэр зээл гэж ангилна. Бараа, үйлчилгээний зардал, зээлийн үйлчилгээний төлбөр, татаас ба урсгал шилжүүлгээс урсгал зардал бүрдэнэ. УИХ-аас 2010 оны 6 сарын 24-ний өдөр батлагдсан Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн т нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого нь гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн тэнцвэржүүлсэн орлого, нэгдсэн төсвийн суурь орлогын нийлбэр гэж заасны дагуу нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, тэнцлийг тооцож байна. Гол нэр төрлийн эрдэс баялаг гэж жилийн нэгдсэн төсвийн орлогын гурав ба түүнээс дээш хувийг нь бүрдүүлж байгаа тухайн төрлийн эрдэс баялгийг ойлгоно. Гол нэр төрлийн эрдэс баялгийн тэнцвэржүүлсэн орлого гэж жилийн нэгдсэн төсвийн орлогын гурав ба түүнээс дээш хувийг бүрдүүлж байгаа тухайн ямар төрлийн эрдэс баялгаас уг хуулийн т заасны дагуу тодорхойлсон үнийн түвшинг баримтлан тооцож төсөвт оруулах орлогын дүнг ойлгоно. Нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцлийг нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, нэгдсэн төсвийн нийт зарлагын зөрүүгээр тодорхойлно. Гадаад худалдаа Гаалийн ерөнхий газрын статистикт үндэслэн гадаад худалдааны салбарын үндсэн үзүүлэлтийг тооцож байна. Түүнчлэн Дэлхийн худалдааны байгууллагаас зөвлөмж болгосон Барааг тодорхойлох, кодлох, уялдуулсан систем -ийн ангиллын дагуу барааны бүлэг, нэр төрлийг тогтоодог. Барааны экспорт гэж Монгол Улсын гаалийн нутаг дэвсгэрээс эргэн оруулах үүрэггүйгээр барааг гадаадад гаргахыг ойлгоно. Барааны экспортод эх орны үйлдвэрлэлийн барааг гадаадад гаргах, мөн реэкспортыг оруулна. Эх орны үйлдвэрлэлийн бараанд мөн түүнчлэн улс оронд оруулсан, дахин боловсруулалт хийсэн, үндсэн чанар буюу техникийн шинжийг өөрчилсөн гадаад гаралтай барааг оруулна. Барааны реэкспортод Монгол Улсын гаалийн нутаг дэвсгэрт урьд нь оруулсан боловч ямар нэг дахин боловсруулалт хийгдээгүй, гаалийн татвар, хураамж болон төлбөргүй, эдийн засгийн хориг хязгаарлалтгүйгээр гадаадад гаргасан барааг оруулна. Барааны импорт гэж эргүүлж гаргах үүрэггүйгээр Монгол Улсын гаалийн нутаг дэвсгэрт гадаадаас бараа оруулахыг ойлгоно. Импортод улс орны эдийн засгийн хэрэглээнд зориулж гадаадаас оруулсан бараа, мөн реимпортлох барааг хамруулна. Реимпортын бараанд Монгол Улсын нутаг дэвсгэрээс урьд нь гаргасан хэдий ч эргүүлэн оруулсан барааг оруулна. 9

10 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Экспорт, импортын нийлбэрээр гадаад худалдааны барааны нийт эргэлтийг тодорхойлно. Нийт экспортоос импортыг хассан зөрүүгээр тэнцлийг тодорхойлно. Тэнцэл (-) тэмдэгтэй бол алдагдалтай, (+) тэмдэгтэй бол ашигтай гэж үзнэ. Үнэ Хэрэглээний үнийн индекс (ХҮИ) нь хэрэглэгчдийн худалдаж авсан бараа, үйлчилгээний нэр төрөл, чанар өөрчлөлтгүй тогтвортой байхад үнэ дунджаар хэрхэн өөрчлөгдөж буйг хэмжих үзүүлэлт бөгөөд нийт өрхөөр тооцсон үнийн өөрчлөлтийг харуулна. ХҮИ-ийн тооцоонд хэрэглээний сагс, хэрэглээний жин гэсэн хоёр үзүүлэлтийг ашиглана. Хэрэглээний сагс нь дундаж зарлагатай өрхийн хэрэглээг төлөөлөх чадвартай, хэрэглээний үнийн индекс тооцох зорилгоор бүрдүүлсэн хүн амын өргөн хэрэглээний бараа, үйлчилгээний нэр төрлийн жагсаалт юм. Сагсанд сонгогдсон бараа, үйлчилгээний үнийн өөрчлөлтийг тооцоход бараа, үйлчилгээний тоо хэмжээ, төрөл, чанар зэргийг тогтмолоор авч үздэг. Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний жин гэж өрхийн худалдаж авсан бараа, үйлчилгээний нийт зардалд тухайн бараа, үйлчилгээний зардлын эзлэх хувийн жин юм. ХҮИ-ийн тооцоонд Ласпейресийн үнийн индексийн дараах томьёог ашиглаж байна. I L p n i 1 n i 1 * q Үíý ºñ òýð õýìæýýãýýð ìºíãºíèé õàíø áóóðàõûã èíôëÿöè ãýäýã. Èíôëÿöèéí ò âøèíã òîîöîõäîî äàðààõ òîìü îã àøèãëàíà. íä: 10 p p it io * q I L p - t тайлант үеийн Ласпейресийн íèéí индекс t - тайлант үе, 0 - суурь үе p it - i барааны тайлант үеийн үнэ, p io - i барааны суурь үеийн үнэ, q io - i áàðààíû ñóóðü åèéí худалдан авсан тоо, хэмжээ n i 1 - нийлбэрийн тэмдэг io io - - тайлант үеийн үнийн индекс - ñóóðü åèéí íèéí èíäåêñ Өрхийн нийгэм, эдийн засгийн 2010 оны судалгааны үр дүнгээр хэрэглээний сагсан дахь нэр төрлийг 2011 онд 329 болгон нэмэгдүүлж, (аймгуудад 214 нэр төрөл), хэрэглээний зардлын жинг шинэчилж, 2012 оны 1 дүгээр сараас эхлэн хэрэглээний үнийн улсын индексийг тооцоход ашиглаж байна. Хөдөө аж ахуйн гол нэрийн зарим бүтээгдэхүүний зах зээлийн дундаж үнийн мэдээг сум, дүүрэг, аймаг, нийслэлийн үнэ цуглуулах нэгжүүдээс сар бүр авч, сарын дундаж үнийг тооцож байна. Барилгын гол нэрийн зарим материалын зах зээлийн үнийг Улаанбаатар хотын 4 захаас цуглуулж, сарын дундаж үнийг арифметик дунджаар тооцож байна. Хөдөө аж ахуй Төл бойжилтын хувийг тооцохдоо бойжсон төлийн тоог нийт гарсан төлийн тоонд харьцуулж, 100-гаар үржүүлнэ. Зүй бусаар хорогдсон малын тоонд халдвартай, халдваргүй өвчин, зуд, үер ус, гал түймэр, аянга цахилгаан зэрэг гэнэтийн аюул болон араатан, жигүүртэнд идүүлэх, гол мөрөн, худаг, хавцалд унах зэрэг хариулга, маллагаатай холбоотой бусад шалтгаанаар хорогдсон малыг хамруулна. Аж үйлдвэр Аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл нь аж ахуйн нэгжүүдийн тайлант хугацаанд зах зээлд болон өөрийн эцсийн хэрэглээнд зориулж үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээс бүрдэнэ. Аж үйлдвэрийн салбарын борлуулсан бүтээгдэхүүн нь аж ахуйн нэгжүүдийн тайлант хугацаанд худалдсан буюу гадагш гүйцэтгэсэн ажил, үйлчилгээний хэмжээ юм. Аж ахуйн нэгжүүдийг эдийн засгийн үйл ажиллагаагаар ангилахдаа НҮБ-аас гишүүн орнууддаа мөрдөхийг зөвлөмж болгосон эдийн засгийн бүх төрлийн үйл ажиллагааны олон улсын стандарт ангилалд үндэслэсэн үндэсний ангиллыг мөрдөж байна.

11 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Аж үйлдвэрийн салбарын гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүнийг сар бүрийн мэдээлэлд хамруулан судалж, үйлдвэрлэлийн биет хэмжээний индексийг тооцно. Уг индексийг тооцохдоо Ласпейресийн биет хэмжээний индексийн томьёог ашиглана. I LQ ( Qt P0 ) Qt = 100 = ( ) W0 100 ( Q P ) Q 0 0 Qt - Òàéëàíò åèéí á òýýãäýõ íèé áèåò õýìæýý Q0 - Ñóóðü åèéí á òýýãäýõ íèé áèåò õýìæýý P0 - Ñóóðü åèéí á òýýãäýõ íèé íý W0 - Æèí 0 Тээвэр Ачаа эргэлтийг тооцохдоо тээвэрлэсэн ачааг тээсэн зай/км/-аар үржүүлнэ. Зорчигч эргэлт нь зорчсон зорчигчдын тоо, аялсан зайн үржвэрээр илэрхийлэгдэнэ. Шилжүүлсэн тн.км гэж тээврээр гүйцэтгэсэн олон төрөл, хэлбэрийн ажил, үйлчилгээг тусгай коэффициентуудыг ашиглан нэг нэгжид буюу тонн километрт шилжүүлсэн үзүүлэлтийг ойлгоно. Тээврийн орлого нь ачаа, зорчигч тээвэрлэлт, түүнтэй холбогдох үйл ажиллагаанаас орсон орлого юм. 11

12 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Монгол Улсын нийгэм, эдийн засгийн байдал (2015 оны жилийн эцсийн байдлаар) I. Нийгмийн үзүүлэлт I.1 Хүн ам Монгол Улсын хүн ам 2015 оны эцэст урьдчилсан дүнгээр мянга болж, өмнөх оныхоос 65.6 мянган хүн буюу 2.2 хувиар өслөө. Улсын хэмжээнд 2015 онд хүүхэд төрсний 1255 буюу 1.5 хувь нь гадаадад, буюу 98.5 хувь нь Монгол Улсад төрсөн байна хүнд ногдох төрөлт 2015 оны эцэст 27.3, нас баралт 5.5, хүн амын ердийн цэвэр өсөлт 21.8 байна. Çóðàã I.1 Төрөлт, нас баралт, ердийн цэвэр өсөлт, 1000 хүнд ногдох, жил бүрийн эцсийн байдлаар Төрөлт Нас баралт Ердийн цэвэр өсөлт Төрөлтийн түвшин 2015 онд өмнөх оныхоос 1.0 пункт, нас баралтынх 0.2 пункт, хүн амын ердийн цэвэр өсөлт 0.8 пунктээр буурсан байна хүнд ногдох төрөлт 2015 онд Улаанбаатар хот болон Баян-Өлгий, Орхон, Ховд, Говьсүмбэр аймагт улсын дунджаас пунктээр дээгүүр, бусад аймагт улсын дунджаас пунктээр доогуур байна хүнд ногдох нас баралт Хөвсгөл, Дорнод, Дундговь, Увс, Баянхонгор, Булган, Баян-Өлгий, Сүхбаатар, Орхон аймагт улсын дунджаас пунктээс дээгүүр, Завхан, Дархан-Уул аймаг, Улаанбаатар хотод улсын дундаж түвшинд, бусад аймагт улсын дунджаас пунктээр доогуур байна. Хүн амын ердийн цэвэр өсөлт Улаанбаатар хот, Баян-Өлгий, Ховд, Говьсүмбэр аймагт улсын дунджаас пунктээр дээгүүр, бусад аймагт улсын дунджаас пунктээр доогуур байна. I.2 Бүртгэлтэй ажилгүй иргэн Ажиллах хүчний судалгааны 2015 оны 3-р улирлын дүнгээр улсын хэмжээнд 75.7 мянган ажилгүй иргэд байсан. Харин хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллагад бүртгэлтэй ажил хайгч иргэд 2015 оны 12 дугаар сарын эцэст 47.6 мянга болсны 25.5 мянга нь эмэгтэйчүүд байна. Эдгээр бүртгэлтэй ажил хайгчдын 32.8 мянга нь ажилгүй иргэд байгаа нь өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.2 мян.хүн буюу 11.3 хувиар буурч, өмнөх сарынхаас 1.5 мян.хүн буюу 4.7 хувиар өссөн байна. Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн 17.7 мянга буюу 54.0 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж, өмнөх оныхоос 1.3 пунктээр буурчээ. Аймаг, нийслэлийн хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллагад 2015 онд ажилгүй мян.иргэн шинээр бүртгүүлж, бүртгэлтэй байсан 27.7 мян.иргэн ажилд зуучлагдан орж, 99.3 мян.иргэн ажил идэвхтэй хайхгүй байгаа шалтгаанаар бүртгэлээс хасагдсан нь өмнөх оныхоос шинээр бүртгүүлсэн ажилгүй иргэд 13.1 мян.хүн буюу 11.9 хувиар, ажилд зуучлагдан орсон иргэд 0.3 мян.хүн буюу 1.2 хувиар, ажил идэвхтэй хайхгүй байгаа шалтгаанаар бүртгэлээс хасагдсан иргэд 9.4 мян.хүн буюу 10.5 хувиар өсчээ. Çóðàã I.2 Хөдөлмөр эрхлэлтийн байгууллагад шинээр бүртгүүлсэн, ажилд зуучлагдан орсон болон хасагдсан иргэд, жил бүрийн эцсийн байдлаар Шинээр бүртгүүлсэн иргэд Ажил хайхгүй байгаа шалтгаанаар бүртгэлээс хасагдсан иргэд Бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн 47.3 хувийг бүрэн дунд, 28.9 хувийг дипломын дээд болон бакалаврын, 6.5 хувийг суурь, 6.4 хувийг техникийн болон мэргэжлийн, 6.3 хувийг тусгай мэргэжлийн дунд, 2.5 хувийг бага, 1.1 хувийг боловсролгүй, 1.0 хувийг магистр, докторын боловсролтой иргэд эзэлж байна. 12

13 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Улсын хэмжээнд бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн 61.4 хувийг насны залуучууд эзэлж байгаа бөгөөд энэ үзүүлэлт Өмнөговь, Сүхбаатар, Орхон, Говь-Алтай, Говьсүмбэр, Сэлэнгэ, Дорнод, Дундговь, Төв, Ховд, Дорноговь, Баянхонгор, Хэнтий, Архангай, Баян-Өлгий аймагт улсын дунджаас пунктээр илүү байна. Çóðàã I.3 Бүртгэлтэй ажилгүй иргэд, боловсролын түвшнээр, 2015 оны 12 дугаар сарын эцэст, дүнд эзлэх хувиар Çóðàã I.4 Гадаадын иргэдийн хөдөлмөр эрхлэлт, эдийн засгийн үйл ажиллагааны салбараар, 2015 оны эцэст Уул уурхай, олборлолт 21.4 Боловсрол 14.1 Боловсруулах үйлдвэрлэл 13.7 Бусад 12.1 Бүрэн дунд 47.3 Барилга 28.0 Дипломын дээд болон бакалаврын Суурь Бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин, мотоциклийн засвар үйлчилгээ 10.7 Техникийн болон мэргэжлийн 6.4 Тусгай мэргэжлийн дунд 6.3 I.3 Нийгмийн зарим үзүүлэлт Боловсролгүй Магистр, доктор Эх үүсвэр: Хөдөлмөрийн яамны сар бүрийн мэдээ Гадаадын иргэд Бага Манай улсад 2015 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар 78 орны 6.8 мян.иргэн хөдөлмөр эрхэлж байгаа нь өмнөх оныхоос 9 орноор, ажиллагчид 1.2 мян.хүнээр буурчээ. Хөдөлмөрийн гэрээгээр ажиллаж буй нийт ажиллагчдын 35.4 хувь нь БНХАУ-ын, 23.0 хувь нь БНАСАУ-ын, 8.3 хувь нь ОХУ-ын, 6.7 хувь нь БНСУ-ын, 4.2 хувь нь АНУ-ын, 3.4 хувь нь БНСВУ-ын, 19.0 хувь нь бусад улсын харьяат иргэд байна. Өмнөх оныхоос манай улсад хөдөлмөр эрхэлж буй БНСВУ-ын иргэд 49.6 хувь, БНАСАУ-ын иргэд 14.7 хувь, БНХАУын иргэд 13.3 хувь, БНСУ-ын иргэд 11.7 хувь, АНУ-ын иргэд 11.3 хувь, ОХУ-ын иргэд 5.4 хувиар буурчээ. Манай улсад 2015 онд хөдөлмөр эрхэлж буй гадаадын иргэдийн 1891 нь буюу 28.0 хувь нь барилгын, 1445 буюу 21.4 хувь нь уул уурхай, олборлолтын, 951 буюу 14.1 хувь нь боловсролын, 924 буюу 13.7 хувь нь боловсруулах үйлдвэрлэлийн, 724 буюу 10.7 хувь нь бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин, мотоциклийн засвар үйлчилгээний, 825 буюу 12.1 хувь нь бусад салбарт ажиллаж байна онд Улсын хэмжээгээр өнчин хүүхэд 37.9 мянга болж, 3.8 мянга буюу 10.2 хувь нь бүтэн өнчин, 34.1 мянга буюу 89.8 хувь нь хагас өнчин хүүхэд байна. Бүтэн өнчин хүүхэд 2015 онд өмнөх оныхоос 128 хүүхэд буюу 3.2 хувиар, хагас өнчин хүүхэд 993 хүүхэд буюу 2.8 хувиар буурчээ. Бүтэн, хагас өнчин хүүхэд жил бүрийн эцсийн байдлаар Бүтэн өнчин Хагас өнчин Çóðàã I.5 Нийт өнчин хүүхдийн 3.9 мянга буюу 10.3 хувь нь 0-4 насны, 8.3 мянга буюу 21.9 хувь нь 5-9 насны, 12.6 мянга буюу 33.2 хувь нь насны, 4.8 мянга буюу 12.6 хувь нь 15 насны, 4.2 мянга буюу 11.1 хувь нь 16 насны, 4.1 мянга буюу 10.9 хувь нь 17 насны хүүхэд байна. Эрүүл мэнд, амь насанд аюул учруулах хөдөлмөр эрхэлж буй хүүхэд 2015 онд 8, байгалийн гамшигт өртсөн хүүхэд 10, амиа хорлох оролдлого хийсэн хүүхэд 29, садар самуун, хүчирхийлэлд өртсөн хүүхэд 59, зам тээврийн осолд өртсөн хүүхэд 157, ахуйн осолд өртсөн хүүхэд 666 байна. 13

14 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Өрх толгойлсон эх 2015 онд 78.6 мянга болж, өмнөх оныхоос 2232 хүн буюу 2.8 хувь, өрх толгойлсон эцэг 20.7 мянга болж, өмнөх оныхоос 1639 хүн буюу 7.3 хувиар буурчээ. Өрх толгойлсон эхчүүдийн 2015 онд 45.1 мянга буюу 57.3 хувь нь 3 хүртэлх, 27.0 мянга буюу 34.3 хувь нь 3-5, 6.6 мянга буюу 8.4 хувь нь 6, түүнээс дээш гишүүнтэй байна. Улсын хэмжээнд 6, түүнээс дээш гишүүнтэй өрх 2015 онд 81.0 мянга болж, өмнөх оныхоос өрх буюу 17,0 хувь, ганц биеэрээ амьдарч буй өндөр настай хүн 33.0 мянга болж, өмнөх оныхоос 5941 хүн буюу 22.0 хувиар өсчээ. Үүнээс 9.4 мянга буюу 28.4 хувь нь 60, түүнээс дээш насны эрэгтэйчүүд, 23.6 мянга буюу 71.6 хувь нь 55, түүнээс дээш насны эмэгтэйчүүд байна. Харин 18 хүртэлх насны 4, түүнээс дээш хүүхэдтэй өрх 36.1 мянга болж, өмнөх оныхоос 4205 өрх буюу 10.4 хувиар буурчээ. Çóðàã I.6 Өрх толгойлсон эх, гишүүдийн тоогоор, 2015 оны жилийн эцсийн байдлаар 96,325 Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн, жил бүрийн эцсийн байдлаар 99, , Çóðàã I.7 Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд 2015 онд 10.4 мянга болж, өмнөх оныхоос 958 хүүхэд буюу 8.4 хувиар буурч, нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний 10.2 хувийг эзэлж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн 72.3 хувь нь төрөлхийн, 27.7 хувь нь олдмол хөгжлийн бэрхшээлтэй байна хүртэлх гишүүнтэй ги шүүнтэй 6, түүнээс дээш гишүүнтэй Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн 2015 онд мянга болж, өмнөх оныхоос 2157 хүн буюу 2.2 хувиар өссөн байна. Нийт хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний 44.5 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний 40.8 хувь нь төрөлхийн, 59.2 хувь нь олдмол, үүнээс 74.8 хувь нь ердийн өвчнөөс, 9.2 хувь нь мэргэжлээс шалтгаалах өвчнөөс, 3.8 хувь зам тээврийн ослоос, 9.6 хувь нь ахуйн ослоос, 2.6 хувь нь үйлдвэрлэлийн ослын шалтгаантай байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний 10.9 мянга буюу 10.7 хувь нь харах эрхтний, 4.5 мянга буюу 4.4 хувь нь ярианы, 8.4 мянга буюу 8.3 хувь нь сонсголын, 20.1 мянга буюу 19.8 хувь нь хөдөлгөөний, 18.4 мянга буюу 18.1 хувь нь сэтгэцийн, 7.9 мянга буюу 7.8 хувь нь хавсарсан, 31.5 мянга буюу 30.9 хувь нь бусад хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй байна. I.4 Нийгмийн даатгал, халамж Нийгмийн даатгал Нийгмийн даатгалын сангийн орлого 2015 онд тэрбум төг, зарлага тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос орлого тэрбум төг буюу 8.2 хувь, зарлага тэрбум төг буюу 19.9 хувиар өслөө. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого 2015 онд өмнөх оныхоос тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд тэтгэврийн даатгалын сангийн орлого 77.8 тэрбум төг буюу 8.1 хувь, эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого 22.0 тэрбум төг буюу 9.7 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлсөн байна. Нийгмийн даатгалын сангийн зарлага 2015 онд өмнөх оныхоос тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэхэд тэтгэврийн даатгалын сангийн зарлага тэрбум төг буюу 21.3 хувь, эрүүл мэндийн даатгалын сангийн зарлага 27.6 тэрбум төг буюу 15.6 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлөв. Нийгмийн даатгалын сангийн орлого 2015 оны 12 дугаар сард тэрбум төг, зарлага тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас орлого 62.8 тэрбум төг буюу 47.8 хувь, зарлага 6.8 тэрбум төг буюу 5.0 хувиар өсчээ. 14

15 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Нийгмийн халамж Нийгмийн халамжийн сангаас 2015 онд мян.хүнд тэрбум төгрөгийн тэтгэвэр, тэтгэмж олгож, өмнөх оныхоос нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмж авагчид 8.8 мянга буюу 4.2 хувиар буурч, олгосон тэтгэвэр, тэтгэмжийн хэмжээ 11.2 тэрбум төг буюу 7.9 хувиар өсчээ. Нийгмийн халамжийн тэтгэвэрт 2015 онд 59.3 мян.хүн хамрагдсан нь өмнөх оныхоос 6.4 мянга буюу 9.7 хувиар буурч, олгосон тэтгэврийн хэмжээ 4.9 тэрбум төг буюу 6.0 хувиар нэмэгджээ. Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр, тэтгэмжид 2015 оны 12 дугаар сард 18.2 тэрбум төг олгосон нь өмнөх сарынхаас 5.9 тэрбум төг буюу 48.7 хувь, нийгмийн халамжийн үйлчилгээ болон хөнгөлөлтөд 11.8 тэрбум төг олгосон нь өмнөх сарынхаас 4.8 тэрбум төг буюу 69.3 хувиар өсчээ. Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ, хөнгөлөлтөд 2015 онд мян.хүн хамрагдсаны 52.3 хувь нь нийгмийн халамжийн хөнгөлөлт, нөхцөлт мөнгөн тусламжид хамрагдсан иргэд, 34.3 хувь нь ахмад настан, 10.8 хувь нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, 1.6 хувь нь нийгмийн халамжийн үйлчилгээнд хамрагдсан иргэд, 1.0 хувь нь алдар цолтой ахмад настай иргэд байна. Хүний хөгжил сангаас 2015 онд 18 хүртэлх насны мянган хүүхдэд тэрбум төгрөгийг (2016 оны 1 дүгээр сард олгогдсон 2015 оны 12 дугаар сарын хүүхдийн мөнгийг оруулж тооцсон дүнгээр) хүүхдийн мөнгөнд олгожээ. I.5. Боловсрол Бүх шатны сургуульд суралцагчид 2015/2016 оны хичээлийн жилийн эхэнд мян.хүн болж, өмнөх оныхоос 32.3 мян.хүн буюу 3.5 хувиар нэмэгдэв. Çóðàã I.8 Бүх шатны сургуульд суралцагчид, хичээлийн жилийн эхэнд, мян.хүн Улсын хэмжээнд 2015/2016 оны хичээлийн жилд 1288 цэцэрлэгт мян. хүүхэд хүмүүжиж байгаа нь өмнөх оныхоос цэцэрлэгийн тоо 117 буюу 10.0 хувь, хүүхдийн тоо 18.8 мянга буюу 9.1 хувиар өссөн байна. Цэцэрлэгийн бүлгийн тоо 7033 болж, өмнөх оныхоос 512 буюу 7.9 хувиар нэмэгдлээ. Ерөнхий боловсролын 768 сургуульд 2015/2016 оны хичээлийн жилд мян. сурагч өдрөөр суралцаж байгаа нь өмнөх оныхоос сургуулийн тоо 6 буюу 0.8 хувь, суралцагчид 29.3 мянга буюу 5.8 хувиар өсөв. Нийт суралцагчдын мянга буюу 50.8 хувь нь 1-5 дугаар ангид, мянга буюу 27.5 хувь нь 6-9 дүгээр ангид, мянга буюу 21.7 хувь нь дугаар ангид суралцаж байна. Ерөнхий боловсролын сургуульд өдрөөр суралцагчид өмнөх оныхоос бүх аймаг, нийслэлд хувиар өслөө. Ерөнхий боловсролын сургуулийн нэгдүгээр ангид 2015/2016 оны хичээлийн жилд 65.2 мян. хүүхэд элсэн орсон нь өмнөх оныхоос 5.0 мян. хүүхэд буюу 8.3 хувиар өсчээ. Дотуур байранд нийт 33.3 мян.сурагч амьдарч байгаагийн 17.3 мянга буюу 52.0 хувь нь эмэгтэй, 24.1 мянга буюу 72.4 хувь нь малчдын хүүхэд байна. 2015/2016 оны хичээлийн жилд мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэл (МСҮТ)-ийн 81 төв үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн 49 нь төрийн өмчийн, 32 нь хувийн өмчийн сургууль байна. Нийт МСҮТ-ийн 50 нь бие даасан, 18 нь коллежийн, 6 нь дээд сургуулийн, 7 нь их сургуулийн харьяа байна. МСҮТ-д 2015/2016 оны хичээлийн жилд 42.7 мян.суралцагчид суралцаж байгаа нь өмнөх оныхоос 0.1 мянга буюу 0.2 хувиар буурчээ. 2015/2016 оны хичээлийн жилд нийт 100 их, дээд сургууль, коллеж үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн 17 нь төрийн өмчийн, 78 нь төрийн бус өмчийн, 5 нь гадаадын сургуулийн салбар байна. Улаанбаатар хотод 91, хөдөө орон нутагт 9 их, дээд сургууль, коллеж үйл ажиллагаа явуулж байна. Их, дээд сургууль, коллежид мян.оюутан суралцаж байгаа нь өмнөх оныхоос 15.7 мянга буюу 8.8 хувиар буурсан байна. Их, дээд сургууль, коллежид суралцагчдын мянга буюу 86.3 хувь нь бакалаврын түвшний сургалтад хамрагдаж байна. 2011/ / / / /2016 Ýõ ñâýð: Áîëîâñðîë, ñî ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ìýäýý 15

16 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Ерөнхий боловсролын сургуулийн нэг багшид ногдох сурагчид 2015/2016 оны хичээлийн жилд 19 болж, өмнөх оныхоос 1-ээр өсчээ. Харин цэцэрлэг, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв, их, дээд сургууль, коллежийн нэг багшид ногдох сурагчид 2015/2016 оны хичээлийн жилд өмнөх оныхоос тус бүр 1-ээр буурсан байна. Çóðàã I.11 Эндсэн хүүхэд, жил бүрийн эцсийн байдлаар 1,166 1,438 1,505 1,476 1,251 1,234 Çóðàã I.9 Нэг багшид ногдох сурагчид Нялхсын эндэгдэл 5 хүртэлх насандаа эндсэн хүүхэд Цэцэрлэг ЕБС МСҮТ Их, дээд сургууль, коллеж Ýõ ñâýð: Áîëîâñðîë, ñî ë, øèíæëýõ óõààíû ÿàìíû ìýäýý I.6 Эрүүл мэнд Улсын хэмжээнд 2015 онд хүүхэд төрсний 1255 буюу 1.5 хувь нь гадаадад төрсөн байна. Энэ хугацаанд Монгол Улсад эх амаржиж, амьд төрсөн хүүхдийн тоо болж, өмнөх оныхоос амаржсан эх 794 буюу 1.0 хувь, амьд төрсөн хүүхэд 840 буюу 1.0 хувиар буурсан байна. Çóðàã I.10 Амаржсан эх, амьд төрсөн хүүхэд, жил бүрийн эцсийн байдлаар / / / Улсын хэмжээгээр нялхсын эндэгдэл 2015 онд 1234 болж, өмнөх оныхоос 17 хүүхэд буюу 1.4 хувиар, 5 хүртэлх насандаа 1476 хүүхэд эндэж, өмнөх оныхоос 29 хүүхэд буюу 1.9 хувиар буурсан байна. Нялхсын эндэгдэл 2015 оны 12 дугаар сард 130 болж, өмнөх сарынхаас 35 хүүхэд буюу 36.8 хувиар, 5 хүртэлх насандаа 154 хүүхэд эндэж, өмнөх сарынхаас 39 хүүхэд буюу 33.9 хувиар өссөн байна амьд төрөлтөд ногдох нялхсын эндэгдэл 2015 онд 15, тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл 18 болж, өмнөх оныхтой ижил түвшинд байна амьд төрөлтөд ногдох нялхсын эндэгдэл 2015 оны 12 дугаар сард 19 болж, өмнөх сарынхаас 5 хүүхдээр, тав хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдэл 23 болж, өмнөх сарынхаас 6 хүүхдээр нэмэгдсэн байна. Халдварт өвчнөөр өвчлөгчид 2015 онд болж, өмнөх оныхоос тохиолдол буюу 77.2 хувиар нэмэгдэхэд вирүст хепатитаар өвчлөгчид 254 буюу 22.2 хувь, гахайн хавдраар өвчлөгчид 184 буюу 43.3 хувиар буурсан хэдий ч улаан бурхнаар хүн өвчилсөн нь голлон нөлөөлсөн байна. Халдварт өвчнөөр өвчлөгчид 2015 оны 12 дугаар сард 4227 болж, өмнөх сарынхаас 916 буюу 27.7 хувиар өссөн байна Çóðàã I хүн амд ногдох халдварт өвчнөөр өвчлөгчид, жил бүрийн эцсийн байдлаар 198 Ýõ ñâýð: Ýð ë ìýíä, ñïîðòûí ÿàìíû ñàðûí ìýäýý Амаржсан эх Амьд төрсөн хүүхэд Харин 2015 оны 12 дугаар сард 6704 эх амаржиж, амьд төрсөн хүүхэд 6738 болж, амаржсан эх өмнөх сарынхаас 23 буюу 0.3 хувиар, хүүхдийн тоо 37 буюу 0.5 хувиар буурчээ

17 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Улаанбаатар хотод 2015 оны 12 дугаар сард ХДХВ/ДОХ-ын тохиолдол 5 гарч, улсын хэмжээнд бүртгэгдсэн ХДХВ/ДОХ-ын нийт тохиолдол 199 боллоо. I.7 Байгаль орчин Цаг уур, агаарын бохирдол Ус цаг уур, орчны судалгаа, мэдээллийн хүрээлэнгийн мэдээгээр 2015 оны 12 дугаар сард хамгийн их хур тунадас Дорнод аймгийн Баян-Уул суманд 11.8 мм-т хүрсэн байна. Өмнөговь аймгийн Манлай болон Даланзадгад сумдад хамгийн их температур 4.0 хэм, Завхан аймгийн Цэцэн-Уул суманд хамгийн бага температур хэмд хүрлээ. Салхины хамгийн их хурд Өмнөговь аймгийн Булган суманд 22 м/с байв. Аймгийн төв болон Улаанбаатар хотын агаарын дундаж хэм 2015 оны 12 дугаар сард олон жилийн дунджаас 1.7 хэм, өмнөх сарынхаас 3.0 хэм, өмнөх оны мөн үеийнхээс 1.3 хэмээр дулаан байлаа. Çóðàã I.13 Улаанбаатар хотын агаар дахь хүхэрлэг хийн агууламж, эхний 8 харуулын дунджаар*, сараар, (мг/ м3) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Азотын давхар ислийн хоногийн дундаж агууламж 2015 оны 12 дугаар сард Улаанбаатар хотын Баруун 4 зам болон 13-р хороолол орчимд тус бүр 31 удаа, Телевиз орчимд 27 удаа, 100 айл орчимд 25 удаа, Толгойт орчимд 21 удаа, Амгалан орчимд 18 удаа; хүхэрлэг хийн хоногийн дундаж агууламж 13-р хороолол орчимд 28 удаа, Баруун 4 зам болон 100 айл орчимд тус бүр 27 удаа, Толгойт болон 1-р хороолол орчимд тус бүр 26 удаа, Нисэх, Офицеруудын ордон болон Телевиз орчимд тус бүр 25 удаа, Амгалан орчимд 22 удаа; 10 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж Толгойт болон Телевиз орчимд тус бүр 28 удаа, 1-р хороолол орчимд 27 удаа, 100 айл орчимд 26 удаа, Нисэх орчимд 25 удаа, Баруун 4 зам орчимд 22 удаа; 2.5 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж Телевиз орчимд 31 удаа, Толгойт орчимд 29 удаа, Нисэх орчимд 28 удаа, 13-р хороолол орчимд 26 удаа, Баруун 4 зам орчимд 24 удаа агаарын чанарын стандарт дахь хүлцэх хэм хэмжээнээс давсан байна. Çóðàã I.14 Улаанбаатар хотын агаар дахь азотын давхар ислийн агууламж, эхний 8 харуулын дунджаар*, сараар, (мг/ м3) Çóðàã I.15 Улаанбаатар хотын агаар дахь 10 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж, эхний 8 харуулын дунджаар*, сараар, (мг/м3) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Çóðàã I.16 Улаанбаатар хотын агаар дахь 2.5 микроноос бага хэмжээтэй тоосны агууламж, эхний 8 харуулын дунджаар*, сараар, (мг/м3) I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII * Хүснэгт 7.2-т дугаарлагдсан харуулуудын дундаж Аюулт үзэгдэл, осол Аюулт үзэгдэл, осол 2015 онд 5422 удаа гарч, 198 хүн амь насаа алдаж, мян.толгой мал, амьтан хорогджээ. Харин объектын түймэр 4561 удаа, мал, амьтны халдварт галзуу өвчин 164 удаа бүртгэгджээ. Ой хээрийн түймрийн улмаас 62.7 тэрбум төг, объектын түймрийн улмаас 11.5 тэрбум төг, хүчтэй салхи, шуурганы улмаас 5.3 тэрбум төг, үерийн аюулт үзэгдлийн улмаас сая төг, мал, амьтны халдварт галзуу өвчний улмаас 61.8 сая төгрөгийн хохирол учирч, аюулт үзэгдэл, осолд нийт сая төг зарцуулсан байна. 17

18 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Усны ослын улмаас 94 хүн, объектын түймрийн улмаас 58 хүн, бичил уурхайн нурангины ослоос 25 хүн, ус, цаг агаарын гаралтай аюулт үзэгдлээс 7 хүн, уулын ослоос 5 хүн, химийн бодисны ослоос 3 хүн, тарваган тахал болон сум, галт зэвсгийн ослоос тус бүр 2 хүн, ой, хээрийн түймэр болон тэсэрч дэлбэрэх бодис дэлбэрснээс улмаас тус бүр 1 хүн амь насаа алджээ. Хорогдсон, устгасан мал, тэжээвэр амьтад 2015 онд өмнөх оныхоос мянгаар нэмэгдсэн байна. Нийт хорогдсон мал амьтдын 98.9 хувь нь гал түймэр, ус, цаг агаарын гаралтай аюулт үзэгдлийн улмаас хорогдсон байна. Аюулт үзэгдэл, ослын тохиолдол өмнөх оныхоос 494-өөр нэмэгдэв. Õ ñíýãò I.1 Аюулт үзэгдэл, осол, жил бүрийн эцсийн байдлаар* Үзүүлэлт % Аюулт үзэгдэл, ослын тохиолдлын тоо Аюулт үзэгдэл, ослын улмаас амь насаа алдсан хүний тоо Шатсан гэр, орон сууцны тоо Аюулт үзэгдлийн улмаас хорогдсон, устгасан мал, тэжээвэр амьтан ** Объектын түймрийн тоо Учирсан хохирлын хэмжээ, тэрбум төг ** * Засгийн газрын тохируулагч агентлаг Онцгой байдлын ерөнхий газрын мэдээлэл ** Дахин их Өмнөх оныхоос нийт гэмт хэргийн тоо нэмэгдэхэд өмчлөх эрхийн эсрэг гэмт хэрэг (894), аж ахуйн эсрэг (94) хэрэг өссөн нь голлон нөлөөлөв. Бүртгэгдсэн гэмт хэрэг 2015 оны 12 дугаар сард 2590 болж, өмнөх сарынхаас 43 хэрэг буюу 1.7 хувиар өсчээ. Сэжигтэн нь тодорхойгүй байсан хэргийн 8644 буюу 62.1 хувийнх нь холбогдогч нь тогтоогдож, яллагдагчаар татагдсанаар гэмт хэргийн илрүүлэлт улсын хэмжээнд өмнөх оныхоос 3.5 пункт, нийслэлийн хэмжээнд 3.5 пунктээр өссөн байна. Хүүхэд оролцсон гэмт хэрэг 2015 онд өмнөх оныхоос 85 буюу 8.0 хувь, эмэгтэй хүн оролцсон хэрэг 137 буюу 3.8 хувиар нэмэгдэж, харин бүлэглэн үйлдэгдсэн хэрэг 409 буюу 15.2 хувь, согтуугаар үйлдэгдсэн хэрэг 779 буюу 11.7 хувиар буурчээ. 18, түүнээс дээш насны хүнд ногдох гэмт хэрэг 2015 онд улсын дунджаар 141 болж, өмнөх оныхоос 1 буюу 0.7 хувиар буурсан байна. Гэмт хэргийн улмаас хүн гэмтэж, 847 хүн нас барсан нь өмнөх оныхоос гэмтсэн хүн 6 буюу 0.1 хувиар өсч, харин нас барсан хүн 231 буюу 21.4 хувиар буурсан байна. Çóðàã I.18 Гэмт хэргийн улмаас гэмтсэн, нас барсан хүний тоо, жил бүрийн эцсийн байдлаар I.8 Гэмт хэрэг Улсын хэмжээнд 2015 онд гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оныхоос 439 хэрэг буюу 1.6 хувиар өсчээ. Çóðàã I.17 Бүртгэгдсэн гэмт хэргийн тоо, жил бүрийн эцсийн байдлаар Гэмтсэн Нас барсан Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол 2015 онд тэрбум төг, нөхөн төлүүлсэн хохирлын хэмжээ 49.0 тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос учирсан хохирлын хэмжээ 3.9 тэрбум төг буюу 2.6 хувиар буурч, нөхөн төлүүлсэн хохирлын хэмжээ 5.3 тэрбум төг буюу 12.2 хувиар өссөн байна. Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирол 2015 оны 12 дугаар сард 15.3 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 3.9 тэрбум төг буюу 34.4 хувиар өсчээ. 18

19 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Çóðàã I.19 Гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлын хэмжээ, жил бүрийн эцсийн байдлаар, тэрбум төг Нийт хохирол Нөхөн төлүүлсэн Гэмт хэргийн улмаас хохирсон иргэд 2015 онд 27.9 мянга болж, 1477 буюу 5.3 хувь нь 18 хүртэлх насны хүүхэд, буюу 40.1 хувь нь эмэгтэйчүүд байна. Улсын хэмжээнд 2015 онд 97.6 мян.хүн эрүүлжүүлэгдэж, 13.2 мян.хүн баривчлагдсан нь өмнөх оныхоос эрүүлжүүлэгдсэн хүн 21.5 мянга буюу 18.0 хувь, баривчлагдсан хүн 3.9 мянга буюу 22.9 хувиар буурсан байна. Гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас үйлдэгдсэн 1356 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь өмнөх оныхоос 280 хэрэг буюу 26.0 хувиар өссөн байна. Малын хулгайн 1180 гэмт хэрэг бүртгэгдсэн нь нийт бүртгэгдсэн хэргийн 4.3 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос 254 хэрэг буюу 17.7 хувиар буурсан байна. II. Ýдийн засгийн үзүүлэлт II.1 Мөнгө, зээл, үнэт цаас Mөнгөний нийлүүлэлт (M2) 2015 оны 12 дугаар сарын эцэст 10.1 их наяд төг болж, өмнөх сарынхаас тэрбум төг буюу 2.5 хувиар өсч, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 5.5 хувиар буурчээ. Гүйлгээнд гаргасан бэлэн мөнгө 2015 оны 12 дугаар сарын эцэст тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 3.9 тэрбум төг буюу 0.5 хувь, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 12.7 хувиар буурчээ. Мөнгөний зарим үндсэн үзүүлэлт, сарын эцэст, тэрбум төг Үзүүлэлт Õ ñíýãò II.1 XII XI XII Мөнгөний нийлүүлэлт М Жилийн өөрчлөлт, хувиар, өмнөх оны мөн үе= Сарын өөрчлөлт, хувиар, өмнөх сар= Нийт хадгаламж Жилийн өөрчлөлт, хувиар, өмнөх оны мөн үе= Сарын өөрчлөлт, хувиар, өмнөх сар= Төгрөгийн хадгаламж Жилийн өөрчлөлт, хувиар, өмнөх оны мөн үе= Сарын өөрчлөлт, хувиар, өмнөх сар= Валютын хадгаламж Жилийн өөрчлөлт, хувиар, өмнөх оны мөн үе= Сарын өөрчлөлт, хувиар, өмнөх сар= Нөөц мөнгөний бүрэлдэхүүн хэсэг болох банкуудын харилцах, хадгаламж 2015 оны эцэст тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас тэрбум төг буюу 27.3 хувиар өсч, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 33.0 хувиар буурчээ. Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл 2015 оны эцэст 11.7 их наяд төг болж, өмнөх сарынхаас тэрбум төг буюу 1.6 хувь, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 6.5 хувиар буурчээ. Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 2015 оны эцэст тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 38.3 тэрбум төг буюу 4.3 хувиар буурч, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 3.2 дахин өсчээ. Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 7.4 хувийг эзэлж, өмнөх сарынхаас 0.2 пунктээр буурч, өмнөх оныхоос 5.2 пунктээр нэмэгдсэн байна. 19

20 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 2015 оны эцэст тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 24.9 тэрбум төг буюу 2.9 хувиар буурч, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 31.8 хувиар өссөн байна. Чанаргүй зээл нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 7.1 хувийг эзэлж, өмнөх сарынхаас өөрчлөлтгүй, өмнөх оныхоос 2.1 пунктээр нэмэгдсэн байна Çóðàã II.1 Чанаргүй зээл, сарын эцэст, тэрбум төг Үнэт цаасны арилжаагаар 2015 онд тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдэж, 41.7 сая ш үнэт цаас арилжигдсан нь өмнөх оныхоос гүйлгээ тэрбум төг буюу 4.6 дахин өсч, арилжигдсан үнэт цаас 10.6 сая ш буюу 20.2 хувиар буурсан байна. Харин 2015 оны 12 дугаар сард 58.8 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдэж, 12.0 сая ш үнэт цаас арилжигдсан нь өмнөх сарынхаас гүйлгээ 15.8 тэрбум төг буюу 36.9 хувиар өсч, арилжигдсан үнэт цаас 10.4 сая ш буюу 7.6 дахин өссөн байна. Засгийн газрын үнэт цаасны хоёрдогч зах зээлийн арилжаагаар 2015 онд тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдсэн нь өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 2.6 дахин өссөн байна. Харин 2015 оны 12 дугаар сард 4.7 тэрбум төгрөгийн гүйлгээ хийгдсэн нь өмнөх сарынхаас 0.4 тэрбум төгрөгөөр буурчээ. Хөрөнгийн зах зээлийн чиг хандлагыг илэрхийлэх ТОП-20 дундаж индекс 2015 оны 12 дугаар сард болж, өмнөх сарынхаас нэгж, өмнөх оныхоос нэгжээр буурчээ I Чанаргүйзээл Хувийн салбарын чанаргүйзээл Иргэдийн чанаргүй зээл Çóðàã II.2 ÒÎÏ-20 èíäåêñ, ñàðûí äóíäàæ, íýãæýýð II III IV VVI VII VIII IX XXI XII 2014-I II III IV VVI VII VIII IX XXI XII 2015-I II III IV VVI VII VIII IX XXI XII Хөрөнгийн зах зээлд үйл ажиллагаа явуулж байгаа хувьцаат компаниудын үнэт цаасны зах зээлийн нийт үнэлгээ 2015 оны 12 дугаар сард 1.3 их наяд төг болж, өмнөх сарынхаас 6.9 тэрбум төг буюу 0.6 хувиар өсчээ. Төгрөгийн ам.доллартай харьцах, Монголбанкны нэрлэсэн дундаж ханш 2015 оны 12 дугаар сард төг болж, өмнөх оныхоос төг буюу 6.0 хувиар, өмнөх сарынхаас 0.1 хувиар суларчээ. Төгрөгийн юаньтай харьцах, Монголбанкны нэрлэсэн дундаж ханш 2015 оны 12 дyгаар сард төг болж, өмнөх оныхоос 5.01 төг буюу 1.6 хувиар суларчээ. Төгрөгийн юаньтай харьцах нэрлэсэн дундаж ханш өмнөх сарынхаас 2015 оны 11 дүгээр сард 0.4 хувиар, 12 дугаар сард 1.1 хувиар чангарсан байна. Төгрөгийн рубльтэй харьцах, Монголбанкны нэрлэсэн дундаж ханш 2015 оны 12 дугаар сард төг болж, өмнөх оныхоос 5.3 төг буюу 15.6 хувиар чангарчээ. Төгрөгийн рубльтэй харьцах нэрлэсэн дундаж ханш өмнөх сарынхаас 2015 оны 11 дүгээр сард 2.8 хувь, 2015 оны 12 дугаар сард 6.9 хувиар чангарсан байна. Õ ñíýãò II.2 Валютын ханш Монголбанкны төгрөгийн валюттай харьцах нэрлэсэн ханш, сарын дундаж, төг Үзүүлэлт XII XI XII Ам. доллар Жилийн өөрчлөлт, хувиар Сарын өөрчлөлт, хувиар Евро Жилийн өөрчлөлт, хувиар Сарын өөрчлөлт, хувиар Юань Жилийн өөрчлөлт, хувиар Сарын өөрчлөлт, хувиар Рубль Жилийн өөрчлөлт, хувиар Сарын өөрчлөлт, хувиар II.2 Улсын нэгдсэн төсөв Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, тусламжийн нийт хэмжээ 2015 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр тэрбум төг, зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ тэрбум төг болж, улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн нийт тэнцэл тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарлаа. Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцлийн алдагдал өмнөх оны мөн үеийнхээс тэрбум төгрөгөөр өсөхөд зарлагын өсөлт нь орлогын өсөлтөөс 4.7 пунктээр илүү байгаа нь нөлөөлжээ. 20

21 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Çóðàã II.3 Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, зарлага, тэнцэл, жил бүрийн эцсийн байдлаар, тэрбум төг Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт дүнд урсгал зардал 80.6 хувь, хөрөнгийн зардал 18.7 хувь, эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл 0.7 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос хөрөнгийн зардлын эзлэх хувь 6.1 пункт, эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээлийнх 0.4 пунктээр буурч, урсгал зардлынх 6.5 пунктээр өсчээ (Хавсралт 8). II.3 Гадаад худалдаа I-XII 2014 I-XII 2015 I-XII Нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлого, тусламжийн хэмжээ Нэгдсэн төсвийн зарлага, цэвэр зээлийн хэмжээ Нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 2015 оны 3 дугаар сард 40.7 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарч, бусад саруудад тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарчээ. Татварын нийт орлого өмнөх оныхоос 14.3 тэрбум төг буюу 0.3 хувиар буурахад онцгой албан татварын орлого тэрбум төг буюу 30.4 хувь, нийгмийн даатгалын орлого тэрбум төг буюу 13.2 хувь, орлогын албан татварын орлого 77.5 тэрбум төг буюу 7.0 хувь, бусад татвар, төлбөр, хураамжийн орлого 10.0 тэрбум төг буюу 1.2 хувиар өссөн хэдий ч нэмэгдсэн өртгийн албан татварын орлого тэрбум төг буюу 24.4 хувь, гадаад үйл ажиллагааны орлого 34.7 тэрбум төг буюу 9.8 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлжээ. Улсын нэгдсэн төсвийн орлогын 86.1 хувийг татварын орлого, 13.9 хувийг татварын бус орлого эзэлж, өмнөх оныхоос татварын бус орлогын эзлэх хувь 3.8 пункт, тогтворжуулалтын сангийн орлогынх 0.6 пунктээр буурч, харин татварын орлогынх 4.4 пунктээр өсчээ (Хавсралт 8). Улсын нэгдсэн төсвийн зарлага, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийн нийт хэмжээ 2015 оны урьдчилсан гүйцэтгэлээр тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 7.6 тэрбум төг буюу 0.1 хувиар буурахад хүүгийн зардал тэрбум төг буюу 46.1 хувь, бараа, ажил үйлчилгээний зардал тэрбум төг буюу 6.4 хувь, урсгал шилжүүлэг 48.9 тэрбум төг буюу 2.4 хувиар өссөн хэдий ч хөрөнгийн зардал тэрбум төг буюу 24.5 хувь, эргэж төлөгдөх төлбөрийг хассан цэвэр зээл 31.0 тэрбум төг буюу 38.7 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлжээ. Монгол Улс 2015 онд дэлхийн 147 оронтой худалдаа хийж, гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт сая ам.доллар, үүнээс экспорт сая ам.доллар, импорт сая ам.доллар байна. Çóðàã II.4 Гадаад худалдааны нийт бараа эргэлт, жил бүрийн эцсийн байдлаар, сая ам.долл * Нийт эргэлт Экспорт Импорт Тэнцэл Нийт бараа эргэлт 2015 онд өмнөх оныхоос сая ам.доллар буюу 23.1 хувь, үүний дотор экспорт сая ам.доллар буюу 19.1 хувь, импорт сая ам.доллар буюу 27.5 хувиар буурчээ. Гадаад худалдааны тэнцэл 2015 онд сая ам.долларын ашигтай гарч, өмнөх оныхоос сая ам.доллар буюу 62.2 хувиар өслөө. Харин 2015 оны 12 дугаар сард Экспорт сая ам.доллар, импорт сая ам.доллар болж, өмнөх сарынхаас экспорт сая ам.доллар буюу 34.9 хувиар өсч, импорт 28.8 сая ам.доллар буюу 8.7 хувиар буурсан байна. Гадаад худалдааны тэнцэл 2015 оны 11 дүгээр сард 15.2 сая ам.долларын алдагдалтай гарсан бол 2015 оны 12 дугаар сард сая ам.долларын ашигтай гарчээ. Экспорт өмнөх оныхоос сая ам.доллар буюу 19.1 хувиар буурахад эрдэс бүтээгдэхүүний экспорт сая ам.доллар, нэхмэл бүтээгдэхүүнийх 36.1 сая ам.доллараар буурсан нь голлон нөлөөлсөн байна. 21

22 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Харин үндсэн төмөрлөг бүтээгдэхүүнийх 24.6 сая ам.доллар, үнэт чулуу, металл, алтных 15.8 сая ам.доллар, ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүний экспорт 15.5 сая ам.доллараар нэмэгдсэн байна. Õ ñíýãò II.3 Экспортолсон зарим эрдэс бүтээгдэхүүн, жил бүрийн эцсийн байдлаар, мян * Нүүрс Зэсийн баяжмал Төмрийн хүдэр Боловсруулаагүй газрын тос, мян.барр Цайрын хүдэр, баяжмал Боловсруулаагүй болон хагас боловсруулсан алт * Óðüä èëãàí ã éöýòãýë II.4 Үнэ Импорт өмнөх оныхоос сая ам.доллар буюу 27.5 хувиар буурахад эрдэс бүтээгдэхүүний импорт сая ам.доллар, авто, агаар, усан замын тээврийн эд ангийнх сая ам.доллар, машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл тэдгээрийн эд ангийнх сая ам доллар, үндсэн төмөрлөг бүтээгдэхүүнийх сая ам.доллараар буурсан нь голлон нөлөөлжээ. Нийт экспортын 87.8 хувийг эрдэс бүтээгдэхүүн, үнэт, хагас үнэт чулуу, металл гоёлын зүйлсийн экспорт, импортын 55.0 хувийг эрдэс бүтээгдэхүүн, машин тоног төхөөрөмж, цахилгаан хэрэгсэл, тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд ангийн импорт эзэлж байна. Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ улсын хэмжээнд 2015 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас 0.2 хувиар буурч, оны эхнээс 1.9 хувиар өслөө. Хэрэглээний үнийн улсын индекс (өмнөх оны 12 сар =100) Çóðàã II.5 Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2015 оны 12 дугаар сард оны эхнээс 1.9 хувиар өсөхөд боловсролын үйлчилгээний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 23.1 хувь, хувцас, бөс бараа, гутлын бүлгийн үнэ дүнгээрээ 5.5 хувь, орон сууц, ус, цахилгаан, түлшний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 3.2 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлсөн байна. Õ ñíýãò II.4 Хэрэглээний үнийн улсын индекс, бүлгээр хувь Бараа, үйлчилгээний бүлэг Жин 2015 XII 2015 XII 2014 XII 2015 XI Ерөнхий индекс Хүнсний бараа, ундаа, ус Согтууруулах ундаа, тамхи Хувцас, бөс бараа, гутал Орон сууц, ус, цахилгаан, түлш Гэр ахуйн тавилга, бараа Эм, тариа, эмнэлгийн үйлчилгээ Тээвэр Холбооны хэрэгсэл, шуудангийн үйлчилгээ Амралт, чөлөөт цаг, соёлын бараа, үйлчилгээ Боловсролын үйлчилгээ Зочид буудал, нийтийн хоол, дотуур байрны үйлчилгээ Бусад бараа, үйлчилгээ Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2015 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас 0.2 хувиар буурахад орон сууц, ус, цахилгаан, түлшний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 1.3 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлсөн байна. Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2015 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас Ховд, Говь-Алтай, Баян-Өлгий, Өмнөговь, Сэлэнгэ, Хэнтий, Өвөрхангай, Завхан, Сүхбаатар, Увс, Дархан-Уул, Баянхонгор аймагт хувиар буурч, Хөвсгөл, Төв аймагт өөрчлөлтгүй, Орхон, Булган, Дорнод, Дорноговь, Архангай, Дундговь, Говьсүмбэр аймагт хувиар өсчээ. Ховд аймагт 1.7 хувиар буурч, Говьсүмбэр аймагт 0.8 хувиар өссөн нь хамгийн өндөр үзүүлэлт байна. Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ Улаанбаатар хотод 2015 оны 12 дугаар сард Хэрэглээний үнийн индекс, хувь, аймгаар, 2015 оны 12 дугаар сард (өмнөх сар = 100%) Çóðàã II I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII óëñûí äóíäàæ ХО ГО БӨ ӨМ СЭ ХЭ ӨВ ЗА СҮ УВ ДА БХ ХӨ ТӨ ОР БУ ДД ДО АР ДУ ГС 22

23 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü өмнөх сарынхаас 0.2 хувиар буурч, оны эхнээс 1.1 хувиар өслөө. Улаанбаатар хотод хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2015 оны 12 дугаар сард оны эхнээс 1.1 хувиар өсөхөд боловсролын үйлчилгээний бүлгийн үнэ дүнгээрээ 23.6 хувиар өссөн нь голлон нөлөөлөв. Хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ 2015 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас 0.2 хувиар буурахад орон сууц, ус, цахилгаан, түлшний бүлгийн үнэ 1.8 хувиар буурсан нь голлон нөлөөллөө. Улаанбаатар хотод 2015 оны 12 дугаар сард өмнөх сарынхаас хэрэглээний сагсны 329 нэрийн бараа, үйлчилгээний 16.4 хувийнх нь үнэ өсч, 3.3 хувийнх нь буурч, 80.3 хувийнх нь үнэ тогтвортой байв. Судалгаанд сонгогдсон хүнсний 93 нэрийн барааны 29.0 хувь буюу 27 нэрийн барааны үнэ нэмэгджээ. Орон сууцны үнийн индекс Улаанбаатар хотын төвийн 6 дүүрэгт орон сууцны үнийн индекс 2015 оны 4 дүгээр улиралд 2010 оны эцсийнхээс 92.2 хувиар өсч, өмнөх оны мөн үеийнхээс 11.8 хувиар, өмнөх улирлынхаас 4.4 хувиар буурсан байна. Орон сууцны үнийн индекс 2015 оны 4 дүгээр улиралд өмнөх оны мөн үеийнхээс Чингэлтэй дүүрэгт 8.5 хувь, Сүхбаатар дүүрэгт 9.3 хувь, Баянзүрх дүүрэгт 10.8 хувь, Хан-Уул дүүрэгт 11.3 хувь, Сонгинохайрхан дүүрэгт 13.0 хувь, Баянгол дүүрэгт 14.3 хувиар, харин өмнөх улирлынхаас Сүхбаатар дүүрэгт 2.2 хувь, Чингэлтэй дүүрэгт 2.4 хувь, Хан-Уул дүүрэгт 3.5 хувь, Баянзүрх дүүрэгт 4.0 хувь, Баянгол дүүрэгт 5.5 хувь, Сонгинохайрхан дүүрэгт 6.5 хувиар тус тус буурсан байна оноос өмнө ашиглалтад оруулсан орон сууцны үнийн индекс 2015 оны 4 дүгээр улиралд өмнөх оны мөн үеийнхээс 6 дүүрэгт хувиар, оны орон сууцных хувиар, 2002 оноос хойш ашиглалтад оруулсан орон сууцных хувиар буурсан байна. Çóðàã II.7 Улаанбаатар хотын орон сууцны үнийн индекс, хувиар, 2015 оны 4 дүгээр улиралд, өмнөх оны мөн үеийнхтэй харьцуулснаар оноос өмнө ашиглалтад оруулсан орон сууцны үнийн индекс 2015 оны 4 дүгээр улиралд өмнөх улирлынхаас 6 дүүрэгт хувиар, оны орон сууцных хувиар, 2002 оноос хойших орон сууцных хувиар буурчээ. 23

24 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Çóðàã II.8 Улаанбаатар хотын орон сууцны үнийн индекс, хувиар, 2015 оны 4 дүгээр улиралд, өмнөх улирлынхтай харьцуулснаар Үйл ажиллагаа явуулаагүй 62.3 мянган аж ахуйн нэгж, байгууллагын 21.1 мянга буюу 33.9 хувь нь үйл ажиллагаагаа эхлээгүй, 36.6 мянга буюу 58.9 хувь нь түр зогсоосон, 1.6 мянга буюу 2.6 хувь нь бүрэн зогсоосон, 2.8 мянга буюу 4.6 хувь нь хаяг тодорхойгүй болон бусад шалтгаантай байна. Өмнөх оныхоос үйл ажиллагаагаа эхлээгүй аж ахуйн нэгж, байгууллагын эзлэх хувь 7.4 пунктээр нэмэгдэж, түр зогсоосон аж ахуйн нэгж, байгууллагынх 5.4 пунктээр буурчээ. Хөдөө аж ахуйн зарим бүтээгдэхүүний зах зээлийн дундаж үнэ Хөдөө аж ахуйн зарим бүтээгдэхүүний зах зээлийн үнийн судалгаагаар 2015 оны 12 дугаар сард үхрийн 2 м-ээс дээш урттай ширний дундаж үнэ Хөвсгөл, Баянхонгор, Увс, Дундговь, Завхан, Сэлэнгэ аймагт хамгийн бага буюу мян.төг; Говь-Алтай, Орхон, Төв, Хэнтий аймаг, Улаанбаатар хотод хамгийн их буюу мян.төг; адууны ширнийх Увс, Орхон, Сэлэнгэ, Говьсүмбэр, Дундговь аймагт хамгийн бага буюу мян.төг; Говь-Алтай, Архангай, Өвөрхангай, Хэнтий, Баян-Өлгий аймаг, Улаанбаатар хотод хамгийн их буюу мян.төг; ямааны 1 кг цагаан ноолуурын үнэ Говь-Алтай, Баянхонгор аймагт хамгийн бага буюу 30.0 мян.төг; Завхан, Архангай, Орхон аймагт хамгийн их буюу мян.төг байна. сан II.5 Статистикийн бизнес регистрийн Статистикийн зорилгоор ашиглагддаг бизнес регистрийн санд 2015 оны эцэст мянган аж ахуйн нэгж, байгууллага бүртгэлтэй байгаагийн 64.3 мянга буюу 50.8 хувь нь үйл ажиллагаа явуулж байна. Статистикийн бизнес регистрийн санд бүртгэлтэй, үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын 40.4 мянга буюу 62.8 хувь нь Улаанбаатар хотод, 7.9 мянга буюу 12.2 хувь нь Төвийн бүс, 7.1 мянга буюу 11.1 хувь нь Хангайн бүс, 6.1 мянга буюу 9.5 хувь нь Баруун бүс, 2.8 мянга буюу 4.4 хувь нь Зүүн бүсэд ногдож байна. Үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллагын 82.8 хувь нь 1-9 ажиллагчидтай, 7.6 хувь нь ажиллагчидтай, 6.0 хувь нь ажиллагчидтай, 3.7 хувь нь 50-иас дээш ажиллагчидтай байна. 24 Мал аж ахуй II.6 Хөдөө аж ахуй Улсын хэмжээгээр 2015 оны эцэст мян.толгой мал, үүнээс мян.адуу, мян.үхэр, мян.тэмээ, мян. хонь, мян.ямаа тоологдов. Малын нийт тоо өмнөх оныхоос мянга буюу 7.7 хувиар, адуу мянга буюу 10.0 хувь, үхэр мянга буюу 10.7 хувь, тэмээ 18.7 мянга буюу 5.4 хувь, хонь мянга буюу 7.4 хувь, ямаа мянга буюу 7.2 хувиар өслөө. Çóðàã II.9 ìÿí.òîлгой Малын тоо, төрлөөр Адуу Үхэр Тэмээ Нийт мал сүрэгт хонь 44.6 хувь, ямаа 42.1 хувь, үхэр 6.8 хувь, адуу 5.9 хувь, тэмээ 0.7 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос адуу, үхрийн эзлэх хувь пунктээр өсч, хонь, ямааных пунктээр буурч, тэмээнийх өмнөх оны түвшинд байна. Çóðàã II.10 Нийт сүрэгт 5 хошуу малын эзлэх хувь õóâü Адуу Үхэр Тэмээ Хонь Хонь Ямаа Ямаа

25 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Малын тоо 2015 оны эцэст өмнөх оныхоос 14 аймаг, Улаанбаатар хотод 5 төрлөөр өсчээ. Өвөрхангай (399.5 мянга), Говь-Алтай (344.4 мянга), Дундговь (328.6 мянга), Баянхонгор (306.0 мянга), Хэнтий (282.4 мянга) аймагт малын тоо хамгийн их өсчээ. Өвөрхангай ( мянга), Төв ( мянга), Архангай ( мянга), Хөвсгөл ( мянга), Баянхонгор ( мянга) аймаг 2015 онд хамгийн олон мал тоолуулж, малын тоогоор тэргүүлж байна. Адуун сүргийн тоогоор Төв, Архангай, Өвөрхангай, Булган, Сүхбаатар аймаг; үхэр сүргийн тоогоор Архангай, Хөвсгөл, Төв, Булган, Хэнтий аймаг; тэмээн сүргийн тоогоор Өмнөговь, Баянхонгор, Дорноговь, Говь- Алтай, Дундговь аймаг; хонин сүргийн тоогоор Архангай, Төв, Хөвсгөл, Өвөрхангай, Хэнтий аймаг; ямаан сүргийн тоогоор Баянхонгор, Өвөрхангай, Говь-Алтай, Хөвсгөл, Ховд аймаг тэргүүлж байна. Çóðàã II.11 ìÿí.òîëгой Малын тоо, аймаг, нийслэлээр, 2015 оны эцэст ӨВ ТӨ АР ХӨ БХ ХЭ БУ ЗА СҮ ГО ХО ДУ УВ ӨМ БӨ ДО ДД СЭ УБ ГС ДА ОР Улсын хэмжээгээр 2015 оны эцэст мянган малтай өрх байгаагийн мян.өрх нь мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлдэг малчин өрх байна. Мал аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлж буй малчдын тоо 2015 оны эцэст мянга болж, насны малчид 36.0 хувь, 35 наснаас тэтгэвэрт гарах хүртэлх насны малчид 54.3 хувь, тэтгэврийн насны малчид 9.6 хувийг эзэлж байна. Малтай нийт өрхийн тоо өмнөх оныхоос 1.6 хувиар, 500 хүртэлх малтай өрхийн тоо 0.1 хувиар буурч, харин 500-аас дээш малтай өрхийн тоо 12.9 хувиар өссөн байна. ºðõ Çóðàã II.12 Малтай өрхийн тоо, малын тооны бүлэглэлтээр < Улсын хэмжээгээр малтай нэг өрхөд ногдох малын тоо 2015 онд дунджаар 257 болж, өмнөх оныхоос 15 толгой буюу 6.2 хувиар өслөө. Малтай нэг өрхөд 15 адуу, 17 үхэр, 2 тэмээ, 114 хонь, 108 ямаа ногдож байна. Өмнөх оныхоос малтай нэг өрхөд ногдох адуу, үхэр 1, хонь 6, ямаа 5-аар өсч, харин тэмээний тоо өөрчлөгдөөгүй байна. ìÿí.ºðõ Малчин өрхийн тоо Çóðàã II.13 Малтай өрхийн 36.4 хувь нь 100 хүртэл, 21.3 хувь нь , 27.7 хувь нь , 10.6 хувь нь , 3.9 хувь нь 1000-аас дээш тооны малтай байна. Малтай нэг өрхөд ногдох малын тоо Баянхонгор, Өмнөговь, Төв, Говь-Алтай, Булган, Сүхбаатар, Дорноговь, Дундговь, Хэнтий, Говьсүмбэр аймагт улсын дунджаас толгойгоор их, бусад аймагт толгойгоор бага байна. Малчин нэг өрхөд ногдох малын тоо 2015 оны эцэст дунджаар 323 болж, өмнөх оныхоос 18 толгой буюу 5.9 хувиар өслөө. Нийт малчин өрхийн 41.2 хувь нь Хангайн, 25.5 хувь нь Баруун, 20.9 хувь нь Төвийн, 11.6 хувь нь Зүүн бүсэд, 0.8 хувь нь Улаанбаатарт ногдож байна. òîëгой Çóðàã II.14 Нэг малчин болон малтай өрхөд ногдох мал Нэг малчин өрхөд ногдох малын тоо Нэг малтай өрхөд ногдох малын тоо Улсын хэмжээнд 2015 онд оны эхний эх малын 89.6 хувь буюу 19.9 сая эх мал төллөжээ. Гүүний 84.1 хувь, үнээний 87.4 хувь, ингэний 48.4 хувь, эм хонины 91.5 хувь, эм ямааны 88.8 хувь нь төллөв. Төллөлтийн хувь өмнөх оныхоос 0.5 пункт, үүнээс ингэнийх 5.3 пункт, эм хонь, эм ямааных 0.7 пунктээр буурч, үнээнийх 0.9 пункт, гүүнийх 0.3 пунктээр нэмэгдсэн байна. 25

26 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Нийт гарсан төлийн 95.8 хувь буюу 19.2 сая төлийг 2015 онд бойжуулсан нь өмнөх оныхоос 1.9 сая толгойгоор өсч, харин төл бойжилтын хувь 2.0 пунктээр буурсан байна. Унаганы 96.4 хувь, тугалын 97.5 хувь, ботгоны 97.9 хувь, хурганы 96.5 хувь, ишигний 94.7 хувь нь бойжиж, төл бойжилтын хувь өмнөх оныхоос 5 төрлөөр пунктээр буурсан байна. Çóðàã II.15 ìÿí.òîëгой Унага Тугал Ботго Бойжсон төл Хорогдсон мал тоо Хурга Ишиг Оны эхэнд тоологдсон нийт малын 1.2 хувь буюу мянган том мал 2015 онд зүй бусаар хорогдов. Оны эхний малд хорогдлын эзлэх хувь Хангайн бүсэд 1.8, Төвийн бүс, Зүүн бүсэд 0.9, Баруун бүс, Улаанбаатар хотод 0.7 байна Çóðàã II.16 òîëгой Çóðàã II га хадлан, бэлчээрийн талбайд ногдох мал Хураасан үр тариа, мян.т жил бүрийн эцэст Газар тариалан Улсын хэмжээгээр 2015 онд нийт мян.га талбайд тариалалт хийснээс мян.га-д үр тариа, 12.8 мян.га-д төмс, 7.7 мян. га-д хүнсний ногоо, 23.8 мян.га-д тэжээлийн ургамал, 84.5 мян.га-д техникийн ургамал тариалсан нь өмнөх оныхоос нийт тариалсан талбай 78.9 мян.га буюу 17.9 хувиар нэмэгдсэн байна. Çóðàã II ìÿí.òîëгой Нийт хорогдсон малын 50.7 мянга буюу 8.1 хувь нь өвчнөөр хорогдсон байна. Хонин толгойд шилжүүлснээр хадлан, бэлчээрийн 100 га талбайд ногдох малын тоо 2015 онд 83 болж, өмнөх оныхоос 7 толгой буюу 9.2 хувиар өслөө. Энэ үзүүлэлт Орхон аймагт 645, Улаанбаатар хотод 452, Дархан- Уул аймагт 324, Архангай аймагт 237, Булган аймагт 236 толгой байгаа нь улсын дунджаас толгойгоор их байна Адуу Үхэр Тэмээ Хонь Ямаа Үр тариа мян.т, төмс мян.т, хүнсний ногоо 72.3 мян.т-ыг 2015 онд хураан авч, мян.т хадлан, 39.9 мян.т гар тэжээл бэлтгэсэн байна. Өмнөх оныхоос үр тариа мян.т буюу 58.3 хувь, хадлан мян.т буюу 12.7 хувь, хүнсний ногоо 32.4 мян.т буюу 31.0 хувь, гар тэжээл 0.4 мян.т буюу 0.9 хувиар буурч, төмс 2.3 мян.т буюу 1.4 хувиар өссөн байна. Нэг га-гаас 5.5 цн үр тариа, цн төмс хураасан нь өмнөх оныхоос үр тарианых 11.0 цн буюу 66.7 хувиар буурч, төмснийх 5.2 цн буюу 4.3 хувиар өссөн байна. Үр тарианы гагийн ургац Завхан, Төв, Хэнтий, Дархан-Уул, Сүхбаатар, Дорноговь аймагт улсын дунджаас центнерээр бага, харин бусад аймагт центнерээр их байна. Төмсний га-гийн ургац Увс, Ховд, Хэнтий, Сэлэнгэ, Төв аймагт улсын дунджаас центнерээр их, харин Улаанбаатар хот болон бусад аймагт центнерээр бага байна.

27 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Хураасан үр тарианы 39.9 хувь нь Сэлэнгэ, 16.0 хувь нь Төв, 13.4 хувь нь Булган, 12.0 хувь нь Дорнод, 4.8 хувь нь Хөвсгөл аймагт; төмсний 45.0 хувь нь Төв, 23.2 хувь нь Сэлэнгэ, 6.1 хувь нь Ховд, 3.1 хувь нь Булган, 2.6 хувь нь Хэнтий аймагт ногдож байна. Хураасан үр тарианы 57.6 хувь нь Төвийн, 22.6 хувь нь Хангайн, 17.5 хувь нь Зүүн, 2.3 хувь нь Баруун бүсэд ногдож байна. Хураасан үр тарианы хэмжээ өмнөх оныхоос Баруун бүсэд 3.3 мян.т буюу 39.4 хувь, Зүүн бүсэд 9.3 мян.т буюу 19.7 хувь, Хангайн бүсэд 40.5 мян.т буюу 45.4 хувь, Төвийн бүсэд мян.т буюу 66.7 хувиар буурлаа. Хураасан нийт хүнсний ногооны 36.8 хувь нь Сэлэнгэ, 12.0 хувь нь Ховд, 7.2 хувь нь Төв, 6.6 хувь нь Дархан-Уул аймагт, 5.2 хувь нь Улаанбаатар хотод ногдож байна Хураасан төмс, хүнсний ногоо, мян.т жил бүрийн эцэст Төмс Çóðàã II.18 Бэлтгэсэн нийт хадлангийн мян.т буюу 14.1 хувь нь Сэлэнгэ, мян.т буюу 14.0 хувь нь Хөвсгөл, мян.т буюу 12.5 хувь нь Хэнтий, 86.6 мян.т буюу 8.4 хувь нь Булган, 71.6 мян.т буюу 7.0 хувь нь Архангай, 66.5 мян.т буюу 6.5 хувь нь Төв, 64.4 мян.т буюу 6.3 хувь нь Дорнод, 59.2 мян.т буюу 5.8 хувь нь Баян-Өлгий, мян.т буюу 25.4 хувь нь Улаанбаатар хот болон бусад аймагт ногдож байна. Бэлтгэсэн хадлан, мян.т жил бүрийн эцэст Хүнсний ногоо 72.4 Çóðàã II II.7 Аж үйлдвэр Аж үйлдвэрийн салбарын нийт үйлдвэрлэл 2015 оны эцэст тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 6.7 хувиар буурлаа. Үүнд уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн нийт үйлдвэрлэл тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос тэрбум төг буюу 8.4 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлөв. Õ ñíýãò II.5 Аж үйлдвэрийн салбарын бүтээгдэхүүний нийт үйлдвэрлэл, жил бүрийн эцэст 2015 Аж үйлдвэрийн салбар % 2014 Нийт дүн Уул уурхай,олборлох аж үйлдвэр Боловсруулах аж үйлдвэр Цахилгаан, дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэл, усан хангамж Аж үйлдвэрийн салбарын үйлдвэрлэлийн индекс (улирлын нөлөөллийг арилгасан туршилт тооцоо) 2015 оны 12 дугаар сард (2010=100) болж, өмнөх сарынхаас 0.3 хувиар өсч, харин өмнөх оны мөн үеийнхээс 5.1 хувиар буурчээ (Хүснэгт 15.3). Өмнөх оныхоос уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт газрын тос, алт, молибдений баяжмал, зэсийн баяжмал зэрэг бүтээгдэхүүний олборлолт хувь, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт эсгий, хиаман төрлийн бүтээгдэхүүн, шар айраг, төмөр замын дэр мод, цэвэр ус, самнасан ноолуур, амтат ус, ундаа, ном, тэмээний ноосон хөнжил, катодын зэс зэрэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл 0.6 хувиас 2.1 дахин өссөн байна. Харин уул уурхай, олборлох аж үйлдвэрийн салбарт нүүрс, цайрын баяжмал, хайлуур жонш, төмрийн хүдэр, буталмал чулуу зэрэг бүтээгдэхүүний олборлолт хувь, боловсруулах аж үйлдвэрийн салбарт малын тэжээл, цемент, шингэн сүү, нарийн боов, бууз, банш, спирт, талх, зүсмэл материал, хивс, вакуум цонх, хаалга, тамхи, төмөр бетон эдлэл, металл бэлдэц, металл цувимал, цахилгааны утас, ган төмөр хийц зэрэг гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл хувиар буурсан байна (Хүснэгт 15.4). Аж үйлдвэрийн салбарын борлуулсан бүтээгдэхүүн 2015 оны эцэст тэрбум төг болж, тэрбум төг буюу 64.8 хувийг гадаад зах зээлд борлуулжээ (Хүснэгт 15.1). 27

28 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Çóðàã II.21 Аж үйлдвэрийн салбарын борлуулалтын бүтэц, дэд салбараар, жил бүрийн эцэст, хувиар Çóðàã II.22 Барилгын байгууллагын гүйцэтгэсэн барилга угсралт, их засварын ажил, тэрбум төг, жил бүрийн эцэст Барилга угсралт, их засварын ажил, бүгд Дотоодын байгууллага Гадаадын байгууллага Уул уурхай, олборлох аж үйлдвэр Боловсруулах аж үйлдвэр Цахилгаан, дулааны эрчим хүч үйлдвэрлэл, усан хангамж II.8 Барилга Барилгын байгууллагууд 2015 онд 2 их наяд тэрбум төгрөгийн барилга угсралт, их засварын ажил гүйцэтгэж, 2 их наяд 47.7 тэрбум төг буюу 96.9 хувь нь дотоодын, 64.7 тэрбум төг буюу 3.1 хувь нь гадаадын барилгын байгууллагуудад ногдож байна. Барилга угсралт, их засварын ажлын хэмжээ 2015 онд өмнөх оныхоос 34.5 тэрбум төг буюу 1.6 хувиар буурахад гадаадын байгууллагынх 68.7 тэрбум төг буюу 51.5 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлөв. Барилга угсралт, их засварын ажлын 41.7 хувийг нь орон сууцны барилга, 28.6 хувийг нь орон сууцны бус барилга, 26.7 хувийг нь инженерийн барилга, байгууламж, 3.0 хувийг нь их засварын ажил эзэлж, өмнөх оныхоос орон сууцны бус барилгын ажлын эзлэх хувь 6.8 пункт, орон сууцны барилгынх 1.3 пунктээр нэмэгдэж, инженерийн барилга, байгууламжийнх 6.8 пункт, их засварын ажлынх 1.1 пунктээр буурсан байна. Барилга угсралт, их засварын ажил 2015 оны 4 дүгээр улиралд тэрбум төг болж, өмнөх улирлынхаас 21.4 тэрбум төг буюу 3.6 хувиар өсчээ. II.9 Тээвэр, холбоо Бүх төрлийн тээврээр 2015 онд 35.8 сая т ачаа, давхардсан тоогоор сая зорчигч тээвэрлэсэн нь өмнөх оныхоос тээсэн ачаа 25.5 сая т буюу 19.7 хувь, зорчигчид сая хүн буюу 24.5 хувиар буурчээ. Төмөр замын тээврээр 2015 онд мян.т ачаа, давхардсан тоогоор мян. зорчигч тээвэрлэсэн нь өмнөх оныхоос тээсэн ачаа мян.т буюу 9.4 хувь, зорчигчид мян.хүн буюу 15.6 хувиар буурсан байна. Төмөр замаар тээсэн нийт ачаанд 2015 онд дотоодын ачаа 48.2 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос 1.9 пунктээр буурахад цемент тээвэрлэлт мян.т буюу 34.6 хувиар буурсан нь голлон нөлөөлжээ. Нийт тээсэн ачаанд экспортын ачаа 29.4 хувь, импортынх 11.4 хувь, дамжин өнгөрсөн ачааных 10.9 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос экспортын ачааных 0.1 пункт, импортынх 0.6 пункт, дамжин өнгөрсөн ачааных 1.1 пунктээр нэмэгдсэн байна. Çóðàã II.23 Төмөр замын тээврээр зорчигчид, тээсэн ачаа, жил бүрийн эцсийн байдлаар Тээсэн ачаа, мян.т Зорчигчид, мян.хүн 28

29 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Төмөр замын тээврээр тээсэн ачаа 2015 оны 12 дугаар сард мян.т болж, өмнөх сарынхаас тээсэн ачаа 55.3 мян.т буюу 3.2 хувь, орлого 35.1 тэрбум төгрөг болж, 1.6 тэрбум төг буюу 4.9 хувиар өсч, харин зорчигчид мян.хүн болж, 24.4 мян.хүн буюу 11.3 хувиар буурчээ. Төмөр замын тээврийн салбарын орлого 2015 онд тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 40.4 тэрбум төг буюу 9.4 хувиар буурчээ. Агаарын тээврээр 2015 онд т ачаа, давхардсан тоогоор мян.зорчигч тээвэрлэсэн нь өмнөх оныхоос тээсэн ачаа т буюу 17.4 хувь, зорчигчид 65.8 мян.хүн буюу 9.6 хувиар буурлаа. Агаарын тээврийн орлого 2015 оны 12 дугаар сард 15.7 тэрбум төг болж, өмнөх сарынхаас 1.0 тэрбум төг буюу 6.7 хувь, зорчигчид 42.7 мян.хүн болж, 0.9 мян.хүн буюу 2.2 хувь, тээсэн ачаа т болж 30.3 т буюу 13.5 хувиар өсчээ. Xарин өмнөх оныхоос тээврийн орлого 2.4 тэрбум төг буюу 13.1 хувь, зорчигчид 6.2 мян.хүн буюу 12.7 хувь, тээсан ачаа 4.7 т буюу 1.8 хувиар буурчээ. Çóðàã II.24 Агаарын тээврээр зорчигчдын тоо, тээсэн ачаа, жилийн эцсийн байдлаар Тээсэн ачаа, т Зорчигчид, мян.хүн Агаарын тээврээр дотоодод зорчигчид 2015 онд мян.хүн болж, өмнөх оныхоос 49.3 мян.хүн буюу 20.5 хувь, олон улсад зорчигчид 16.5 мян.хүн буюу 3.7 хувиар буурав. Агаарын тээврийн салбарын орлого 2015 онд тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 1.5 тэрбум төг буюу 0.6 хувиар өсчээ. Авто тээврээр 2015 онд 16.7 сая т ачаа, давхардсан тоогоор сая зорчигч тээвэрлэсэн нь өмнөх оныхоос тээсэн ачаа 6.8 сая т буюу 29.1 хувь, зорчигчид 83.6 сая хүн буюу 24.6 хувиар буурчээ. Авто тээврийн орлого тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 80.7 тэрбум төг буюу 22.2 хувиар өссөн байна. Авто техникийн улсын үзлэг, тооллогын дүнгээр 2015 онд мянган авто машин тоологдсон нь өмнөх оныхоос 44.4 мянга буюу 10.1 хувиар нэмэгджээ. Авто машины 71.2 хувийг суудлын автомашин, 22.8 хувийг ачааны автомашин, 4.3 хувийг автобус, 1.7 хувийг тусгай зориулалтын авто машин эзэлж, өмнөх оныхоос суудлын авто машины эзлэх хувь 1.8 пункт, ачааны авто машиных 0.7 пунктээр өсч, автобусных 0.4 пункт, тусгай зориулалтын авто машиных 2.1 пунктээр буурсан байна. Нийт авто машины 2014 онд 4.9 хувийг 3 хүртэл жил, 19.7 хувийг 4-9 жил, 75.4 хувийг 10-аас дээш жил ашигласан авто машин 2014 онд эзэлж байсан бол 2015 онд 3.0 хувийг 3 хүртэл жил, 20.3 хувийг 4-9 жил, 76.7 хувийг 10-аас дээш жил ашигласан авто машин эзэлж байна. Нийт авто машинд 10-аас дээш жил ашигласан авто машины эзлэх хувь 2015 онд өмнөх оныхоос 1.3 пунктээр өсчээ. Шуудан, холбоо Шуудан, холбооны салбарын орлого 2015 онд тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 15.7 тэрбум төг буюу 2.1 хувиар, 2015 оны 4 дүгээр улиралд тэрбум төг болж, өмнөх улирлынхаас 20.9 тэрбум буюу 10.7 хувиар буурсан байна. Хүн амаас орсон шуудан, холбооны үйлчилгээний орлого 2015 онд тэрбум төг болж, өмнөх оныхоос 5.7 тэрбум төг буюу 1.1 хувиар нэмэгджээ. Нийт орлогод хүн амаас орсон орлого 74.3 хувийг эзэлж, өмнөх оныхоос 2.4 пунктээр нэмэгджээ. Үзүүлэлт Шуудан, холбооны салбарын нийт орлого, тэрбум төг I-XII 2015 X-XII % % X-XII I-XII VII-IX X-XII I-XII 2014 I-XII 2015 VII-IX Нийт Хүн амаас Õ ñíýãò II Суурин утасны цэг 2015 онд мян.ш болж, өмнөх оныхоос 32.0 мян.ш буюу 14.1 хувиар өсчээ. Үүнд гурвалсан үйлчилгээ үзүүлж буй байгууллагын хэрэглэгчид нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлөв. Харин кабелийн телевиз хэрэглэгчид мянга болж, өмнөх оныхоос 18.0 мянга буюу 5.0 хувиар нэмэгдсэн байна. 29

30 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Шуудан, холбооны салбарын үндсэн үзүүлэлт, жил бүрийн эцсийн байдлаар Суурин утасны цэг, мян.ш Утасгүй холбоо Үүрэн утас хэрэглэгчид, мян.хүн (давхардсан тоогоор) Кабелийн телевиз хэрэглэгчид Шуудангийн үйлчилгээний үзүүлэлт Хүргэсэн бичиг, захидал, мян.ш Хүснэгт II Хүргэсэн илгээмж, мян.ш Хүргэсэн хэвлэл, мян.ш Шуудангийн үйлчилгээний салбар 2015 онд мян.ш бичиг, захидал, мян.ш илгээмж, мян.ш тогтмол хэвлэлийг хэрэглэгчдэд хүргэжээ. Өмнөх оныхоос хүргэсэн бичиг захидал мян.ш буюу 53.6 хувь өсч, харин хүргэсэн илгээмж 8.4 мян.ш буюу 3.4 хувиар, хэвлэл 2.6 сая.ш буюу 25.5 хувиар буурсан байна. Үүрэн утас хэрэглэгчид 2015 онд давхардсан тоогоор мянга болж, өмнөх оныхоос 1.6 мянга буюу 0.04 хувиар өсчээ. II.10 Аялал жуулчлал Манай улсын хилээр 2015 онд давхардсан тоогоор мянган зорчигч нэвтэрсэн нь өмнөх оныхоос мян.хүн буюу 11.6 хувиар өсчээ. Улсын хилээр 2015 онд орсон зорчигчдын 37.4 хувь нь Замын-Yүд, 16.6 хувь нь Алтанбулаг, 16.5 хувь нь Буянт-Ухаа, 6.7 хувь нь Гашуун сухайт, 5.4 хувь нь Шивээ хүрэн, 17.4 хувь нь бусад боомтод ногдож байна. Çóðàã II.25 Монгол Улсын хилийн боомтуудаар нэвтэрсэн зорчигчид, жил бүрийн эцсийн байдлаар, мян.хүн % Улсын хилээр 2015 онд гадаадын мян.хүн орсон нь өмнөх оныхоос 38.5 мянга буюу 7.6 хувиар буурчээ. Тэдний 82.1 хувь нь 30 хүртэл хоног, 3.3 хувь нь 90 хүртэл хоног, 14.6 хувь нь 90, түүнээс дээш хоногийн хугацаагаар ирсэн байна. Гадаадын зорчигчдын мянга нь буюу 82.7 хувь нь аялал жуулчлалын зорилгоор хилээр орсон нь өмнөх оныхоос 1.7 хувиар буурсан байна. Хилээр орсон гадаадын зорчигчдын 81.0 мянга буюу 17.3 хувь нь ажиллах, суралцах болон байнга оршин суух зорилгоор иржээ. Өмнөх оныхоос Малайз улсын жуулчид 20.6 хувиар, Тайвань, Украйн улсынх 16.9 хувиар, Канад улсынх 15.6 хувиар өссөн бол БНХАУ-ын жуулчид 8.0 хувиар, Австрали улсынх 6.1 хувь, ХБНГУынх 5.9 хувиар буурчээ. Улсын хилээр орсон гадаадын зорчигчдын мянга буюу 70.8 хувь нь эрэгтэйчүүд, мянга буюу 25.1 хувь нь эмэгтэйчүүд 19.3 мянга буюу 4.1 хувь нь хүүхэд байна. Улсын хилээр 2015 онд орсон гадаадын зорчигчдын 68.5 хувь нь Зүүн Ази, Номхон далайн бүс нутгаас, 25.7 хувь нь Европоос, 4.2 хувь нь Америк тивээс, 1.6 хувь нь Ойрхи Дорнод, Өмнөд Ази, Африк тивээс иржээ. Хилээр орсон гадаадын зорчигчдын 46.1 хувийг БНХАУ-ын иргэд, 15.7 хувийг ОХУ-ын иргэд, 10.5 хувийг БНСУ-ын иргэд, 4.2 хувийг Япон улсын иргэд, 3.3 хувийг АНУ-ын иргэд, 3.2 хувийг Казахстан улсын иргэд, 17.0 хувийг бусад орны иргэд эзэлж байна. Çóðàã II.26 Монгол Улсын хилийн боомтуудаар орсон гадаадын зорчигчид, бүс нутгаар, жил бүрийн эцсийн байдлаар, хувиар Америк Зүүн Ази, Номхон далайн орнууд Европ Бусад Орсон Гарсан

31 Ñòàòèñòèêèéí áþëëåòåíü Манай улсын давхардсан тоогоор мянган иргэн 2015 онд гадаадад зорчсоноос мянга буюу 83.2 хувь нь хувийн журмаар зорчжээ. Улсын хилээр 2015 онд давхардсан тоогоор мянган тээврийн хэрэгсэл нэвтэрсэн нь өмнөх оныхоос 77.5 мянга буюу 4.5 хувиар өсч, тэдгээрийн 38.7 хувийг суудлын машин, 34.6 хувийг ачааны машин, 24.0 хувийг ачааны вагон, 2.7 хувийг бусад тээврийн хэрэгсэл эзэлж байна. Нийт тээврийн хэрэгслийн 85.8 хувь нь Замын-Yүд, Алтанбулаг, Гашуун сухайт, Шивээ хүрэн, Сүхбаатар боомтоор нэвтэрсэн байна. Çóðàã II.27 Монгол Улсын хилийн боомтуудаар 2015 онд нэвтэрсэн тээврийн хэрэгсэл, дүнд эзлэх хувиар Бусад 1.0% Онгоц 0.4% Суудлын машин 38.7% Ачааны вагон 24.0% Суудлын вагон 0.7% Зүтгүүр 0.7% Ачааны машин 34.6% УЛСЫН БҮРТГЭЛ, СТАТИСТИКИЙН ЕРӨНХИЙ ГАЗРЫН ДАРГА C.МЭНДСАЙХАН 2016 оны 1 дүгээр сарын 15 31